Claude Lorrain: ‘Haven met ondergaande zon’ (1639) olieverf op doek (103x135cm) Copyright: 2011 - Teylers Museum, Haarlem
De Franse schilder Claude Lorrain ( ca 1602-1682) is vooral de schepper van ongelooflijke stemmingsbeelden. Havens en landschappen in helder, fris daglicht of in de gouden gloed van de ondergaande zon. Zo werd dat niet eerder zo geschilderd. Het landschap was voordien het decor waarin het verhaal zich afspeelde, maar nooit was het landschap zelf een verhaal. Bij Claude Lorrain wel, de kunstenaar afkomstig uit Lotharingen, wiens vader bakker was. Niks geen ontwikkeld milieu, een gewone jongen..
Maar wel met ogen. Ogen die anders naar de werkelijkheid keken. Niet alleen wat het onderwerp betreft, maar vooral de manier waarop. Eén van zijn beroemde taferelen is ‘Haven met ondergaande zon’ uit 1639 in het Louvre, dat nu op de Lorrain-tentoonstelling in Teylers Museum is te zien.. Het is gestoffeerd zoals hij dat steeds deed. Een gefantaseerde kade met gefantaseerde gebouwen, schepen met gereefde zeilen, volk op de voorgrond en aan de einder een ondergaande zon. Niks geen kitsch, maar een ongelooflijk effect, zoals het laatste zonlicht langs de gebouwen strijkt, zodat een alledaagse tafereel een wonder van licht en rijkdom wordt. Als je er naar kijkt, voel je de zonnewarmte.
Het is zo’n moment van de dag en van het seizoen en op een tijdstip die heel herkenbaar maar ook zeldzaam zijn. Wanneer geluiden en alle sores van het leven wegvallen en de zon en de locatie ons opnemen en ons in een andere wereld binnenvoeren. Het is echt maar een ogenblik, dat in warme, zonnige gebieden natuurlijk vaker voorkomt dan in onze bewolkte rivierdelta. Je moet ervoor naar havens als Napels of Genua of op de kade van Venetië staan, waar de straten en gebouwen pardoes in zee overgaan en zich koesteren in die late, kortdurende avondzon. Dan neemt al snel de schemer de heerschappij over. Wij zoeken dan een bar of een gezellig restaurant op. Of we trekken ons terug in ons huis of hotel, want in de nacht kun je je verloren voelen.
Als je het schilderij ziet, blijf je kijken. Alsof de werkelijkheid in de plaats is gekomen van de olieverf en het doek. Alsof je van dat Lorrain-licht bruin kunt worden. Je krijgt de neiging je ogen een beetje dicht te knijpen, want het licht van een ondergaande zon kan best fel zijn.
Claude Lorrain (schilderijen en tekeningen) Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem. Open: di t/m za 10-17, zo 12-17 uur. Catalogus 34,50 euro T/m 8 januari 2012.