Pierre Bonnard: ‘Ker-Xavier Roussel en Edouard Vuillard. Venice, 1899’. (detail). Copyright: Musée d’Orsay – 2011
In de boekenshop van Museum d’Orsay in Parijs ligt een fotoboek met de titel ‘Bonnard – Degas – Vuillard, photographes’. Binnenin staan foto’s afgedrukt van deze drie kunstenaars die naast het schilderen hartstochtelijk fotografeerden. Op de cover staat een foto van twee handen die een fotocamera op ons richten. Het is een Kodak-box, een pocket-camera die in 1888 door George Eastman op de markt was gebracht, waardoor het fotograferen ineens bereikbaar werd voor het grote publiek. Je hoefde geen fotograaf meer met een enorme camera op statief in te huren, je kon het zelf doen. ‘You press the button, we do the rest’, luidde de beste reclamekreet ooit.
In het oeuvre van veel Franse schilders, maar ook in die van George Hendrik Breitner, zie je het moment waarop het fotobeeld de compositie ging bepalen. Beroepsfotografen zorgden ervoor dat alles wat in beeld kwam er ook helemaal op stond. Maar op de kiekjes van amateurs, zoals deze schilders die thuis en op reis om zich heen fotografeerden, zien we personen en voorwerpen die vaak slechts voor een deel zichtbaar zijn. Vanaf dat moment gebeurt dat ook in hun schilderijen. Daardoor worden hun geschilderde taferelen ineens heel spannend. Juist het onvolmaakte, het half affe, zorgt voor een enerverend effect. Een revolutie.
Zo ontstond een andere manier van denken over compositie en kijken naar het beeld. Het fotobeeld blijkt slechts een klein stukje van de werkelijkheid te laten zien. Links en rechts, boven en beneden blijven buiten beeld. Zo kon je je bij dat Parijse fotoboek afvragen wie die antieke camera vasthoudt. Van wie zijn die handen? Wat bevond zich er omheen?
Het boek geeft geen uitsluitsel, de foto staat alleen op de voorkant, zonder verklaring. De catalogus ‘Snapshot’ en de gelijknamige expositie in het Van Gogh Museum, geven verrassend genoeg het antwoord. Daar zien we namelijk dezelfde foto, maar dan in zijn geheel. De handen zijn die van Edouard Vuillard, die met zijn collega Ker-Xavier Roussel in 1899 Venetië fotografeert met zo’n Kodak-boxje, terwijl Pierre Bonnard ze met eenzelfde pocketcamera voor ons vereeuwigt.
‘Snapshot – schilders en fotografie 1888-1915’, Van Gogh Museum, Amsterdam (tramlijn 5). Open: dagelijks 10-18 uur (1 jan. gesloten). T/m 8 januari 2012.