Leonardo da Vinci: ‘De slag bij Anghiari’ (schets, ca 1505) pen en inkt 10x 14cm. Copyright: Gallerie dell’Academia, Venezia.
Op deze tekening van Leonardo da Vinci is een kluwen mensen op paarden in een strijd om leven en dood gewikkeld. Het is een schetsblad waarop meer tekeningen staan. De slag speelde zich af in het dal van de Arno waar tegen de steile heuvel het stadje Anghiari is gestapeld. ‘De slag bij Anghiari’, heet de tekening. Op 29 juni 1440 versloegen Florentijnse en Pauselijke troepen het Milanese leger van bevelhebberVisconti.
Anghiari werd overigens niet beroemd vanwege die slag, en ook niet doordat de Heilige Franciscus ooit zijn mantel aan het stadsbestuur schonk, maar door het fresco dat Leonardo da Vinci over die slag op een muur van het Palazzo Vecchio in Florence aanbracht. Daarvoor waren alle voorschetsen bedoeld, waarvan we hierboven één zien afgebeeld.
Juist dat fresco ging verloren, maar gelukkig was de 17de eeuwse schilder Rubens in staat op basis van deze schetsen het fresco als schilderij te reconstrueren, zodat we alsnog weten hoe dat werk van Da Vinci er ongeveer moet hebben uitgezien.
In maart van dit jaar kwam echter het grote nieuws dat er sporen van dat fresco zouden zijn teruggevonden. En eind deze maand opent de unieke tentoonstelling met tekeningen van die andere grote Renaissance-kunstenaar Rafaël in Teylers Museum. Wat hebben Da Vinci en Rafaël in dit verband met elkaar te maken?
Rafaël tekende in het schetsboek van Da Vinci waarop Da Vinci’s voorstudies van De slag bij Anghiari stonden afgebeeld. Tussen getekende koppen en handen van Da Vinci heeft Rafaël bijvoorbeeld een jongensportret aangebracht. Ik denk dat Rafaël dat met grote eerbied heeft gedaan, dolgelukkig als hij moet zijn geweest in dat schetsboek van zijn grote voorbeeld te kunnen tekenen.
Da Vinci was, evenals Michelangelo, in expressief opzicht de meerdere van de meer klassieke Rafaël, emotioneler, beweeglijker en expressiever. Da Vinci’s ogenschijnlijk chaotische veldslag is een wonder van suggestie en diepte-illusie doordat hij de figuren achterin met zachte sepialijnen schetste en de voorste beklemtoonde met zwarte inkt. In Teylers zijn zulke wonderen van tekenkunst – persoonlijke handschriften zeg maar – nu met eigen ogen te zien.