953 De Groningse Rembrandt

Johan Dijkstra: ‘Laan Hamsterborg’(1944) ets, 41,5×61,5cm. Copyright: Art Revisited

Als je snel naar deze ets kijkt, zou je zweren dat Rembrandt die gemaakt heeft. ‘Duinweg bij Haarlem met bomen’, zoiets. Maar nee, het was Ploegkunstenaar Johan Dijkstra die dit plekje in 1944 vastlegde. Het is de laan die naar de Piloersemaborg voert, de voormalige Hamsterborg, vlakbij Aduard. In deze tijd is het een keurig geplaveid laantje. Zelfs als het stortregent krijg je nog geen modder aan je schoenen; alles kaarsrecht en afgepast, met jonge boompjes aan de kant. De oude bomen op de ets zijn allang gerooid.

Nee, dan is dezelfde laan op deze ets van Johan Dijkstra een heerlijke, wilde wereld waar de wind doorheen jaagt, een rul zandpad met hoge bomen die bescherming bieden tegen het licht van de hete midzomerzon.  De sloot die nu langs het laantje ligt, was er toen ook al. Het is een verhoogd pad dat in de herfststormen niet onder water loopt. Dit romantische landschap is tegelijk heel barok, met stevige donker-licht partijen, de wereld zoals die er sinds de Schepping bijlag. Zo is het daar altijd geweest.

Het is 1944, oorlogstijd, zaak om de stad zoveel mogelijk te ontvluchten. Zo treffen we Johan Dijkstra in die tijd vaak aan op het platteland, in de buurt van Aduard en het Reitdiep. Hier, bij de Hamsterborg, stond de tijd stil. Die bomen hadden er immers geen flauw benul dat de mensen oorlog voerden. Zo zat Johan Dijkstra, met zijn rug naar de stad, als zo’n ijl tekenaartje in de hoek van een Rembrandtlandschap, te tekenen alsof hij Rembrandt zelf was. De Groningse Rembrandt was natuurlijk Jozef Israëls. Maar op dit moment, daar bij de laan naar de Hamsterborg was Johan Dijkstra dat. Met een razendknap en verbazend terugkeren naar de oude meesters. Had dat met de oorlog te maken dat hij teruggreep op het Hollandse verleden? Ons land is immers het Land van Rembrandt. Vast wel. In 1930 etste Johan Dijkstra ook al de laan naar de Hamsterborg. Maar daar is het de Johan Dijkstra die we kennen, met zijn nerveuze handschrift, de opstandige lijntjes en haaltjes, in dienst van een gematigd Expressionisme.

De Laan Hamsterborg is onderdeel van de nieuwe Johan Dijkstra-kalender 2013 met twaalf grafische afbeeldingen. Prijs: 24,95 euro