Jules Olitski: Lysander I (1970) ca 2×3 meter.
Copyright: Colorfieldprojekt Deutsche Bank
De belangrijkste emotie bij het zien of ondergaan van kunst is schoonheid. Dat komt vermoedelijk omdat de schoonheidsbeleving in een gebied in onze hersenen verankerd ligt dat direct grenst aan dat van het religieuze gevoel. Schoonheidsbeleving lijkt dus op een religieuze ervaring. Vandaar dat we met open mond voor een Vermeer staan, of een Rembrandt of een Monet of Corot. Schoonheid gaat gepaard met kippenvel, met huiveringen. Geen wonder dat Kunst lange tijd vereenzelvigd werd met Schoonheid. Totdat het Modernisme roet in het eten gooide. Kunst was voortaan alles, behalve schoonheid. Schoonheid werd synoniem met het eten van taartjes van de kwaliteitsbanketbakker. Verrukkelijk, maar vanaf het derde taartje groeit de weerzin.
Modernistische stromingen zoals het Abstract-Expressionisme en Colorfield Painting zwoeren alles af wat we mooi vonden: de natuur, een lieftallig meisje, een zonsondergang. Zoals Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue? uit 1970 van Barnett Newman (1905-1970): geen schoonheid te bekennen, alleen kleur, canvas, frame.
In Museum De Weem van kunstenaar Henk Helmantel in Westeremden heeft een publieke forumdiscussie plaats over het verschil in schoonheidsbeleving van Realisme en Abstracte kunst. Kan abstracte kunst, in weerwil van het streven om daar voorgoed mee af te rekenen, ook schoonheid bevatten?
Een paar jaar geleden hing er in de onvolprezen galerie Kunstruimte 09 in Groningen een blauw schilderij. Geen voorstelling, ogenschijnlijk geen betekenis, maar dat blauw was fascinerend en wekte allerlei associaties. Met de hemelmantel van Maria, bijvoorbeeld. Schoonheid kan dus kennelijk ook heel simpel in een kleur zitten.
Hoeveel mensen raken niet hevig geëmotioneerd bij het aanschouwen van de abstracte kleurvlakken van Mark Rothko? Voor het enorme doek van Barnett Newman staan bezoekers ademloos te kijken. Het grote formaat speelt dan ook mee. Maar er gebeurt iets met ze. Schoonheidsbeleving? Misschien is het meer The Sublime, de sublieme ervaring, waarbij kunst je het gevoel geeft voor iets ontzagwekkends te staan, een verhevigd schoonheidsgevoel. Zoals we naar de sterrenhemel kijken (een abstract vlak immers) of het abstracte zonlicht op een foto zien vastgelegd of in een schilderij. Of naar het hierboven afgedrukte schilderij van Jules Olitski. Een blik in de eeuwigheid.
Vrijdag 6 september 2013. Forumdiscussie in Museum De Weem, Westeremden. Schoonheidsbeleving van Realisme tot Abstractie. Aanvang 20.00 uur, inloop vanaf 19.30. Toegang: 10 euro (incl. koffie, drankje en hapjes).