Meester van de Mansi-Magdalena: ‘Anna te Drieën’ (1515/25)
olieverf op paneel (73×51 cm)
Copyright: Groninger Museum
Een simpel stilleventje op een balustrade. Met daarboven het detail van een rode mantel, een hand en een kindervoetje. We hebben op de tentoonstelling in het Groninger Museum de neiging naar het belangrijkste onderwerp op het schilderij te kijken, Maria, haar moeder Anna en de kleine Jezus. Zodat we bijna over het kleine stilleven links onderaan heenkijken. De Bijbel die rechts buiten beeld opengeslagen ligt, valt veel meer op.
Het complete schilderij dat tussen 1515 en 1525 door de Meester van de Mansi-Magdalena geschilderd werd, stelt een zogenaamde Anna te Drieën voor, een genre dat in de 15de eeuw populair werd, maar op het moment dat het geschilderd werd uit de mode raakte, nadat Maarten Luther in 1517 op een kerkdeur in Wittenberg 95 stellingen timmerde. Daarmee was de Reformatie een feit.
Zoals bij alle kunst in die tijd is niets wat het lijkt. Ogenschijnlijk toont het schilderij een doorsnee familietafereel. Oma Anna vermaakt haar kleinzoon op de schoot van zijn moeder met een vogeltje. Maar in wezen gaat het om de religieuze betekenis. Grootmoeder Anna zien we hier in haar hoedanigheid van hemelse voorspreekster. Met z’n allen vormen ze een aardse drie-éénheid, tegenover de hemelse drie-éénheid van Vader, Zoon en Heilige Geest. Zo’n afbeelding komt uit een heel andere wereld, waar heel anders gevoeld en gedacht werd over de dingen, vooral als het om goddelijke zaken ging.
Ook het stilleven is niet zomaar een kunstzinnig arrangement. Zoals het geschilderd is doet het denken aan Romeinse vloermozaïeken waarop voedselresten en muizen waren afgebeeld om de ‘lemuren’, de huisgeesten, tevreden te stellen. Hier vertelt het een verhaal achter het verhaal.
De halve appel is de appel van Eva. Het glas met wijn verwijst naar het bloed van Christus, de kersen naar het paradijs en de vogel in Anna’s hand naar de Lijdensweg die het kind moet gaan om daarmee de ongelovige, sterfelijke en ondankbare zondaars te verlossen. De vlieg was namelijk het symbool van de zonde. Mensen zijn immers niet veel beter dan vliegen.
‘Natural Beauty, de collectie Rau uit het Arp Museum Bahnhof in Remagen’. Groninger Museum. Open: di t/m zo 10-17 uur. T/m 25 mei 2014. Catalogus: 29,90 euro.