Constantin Brancusi: ‘La Muse endormie’(1910) brons.
Copyright: 2007-2014 titien.net
In sommige musea kom je dit voorwerp tegen. Het is een hoofd van brons en het slaapt. Kan brons slapen? Dit brons wel. Zelden zie je zo’n gesloten, in zichzelf gekeerd hoofd. Binnen spelen zich dromen af, vanaf het moment (1908) dat de Roemeense beeldhouwer Constantin Brancusi (1876-1957) klaar was met polijsten tot het brons eruit zag als een goudklomp. Niet gemaakt, maar gevonden. Een aan de aarde ontfutseld oerbeeld van de droom. Een slapende muze, zoals Brancusi het noemde, ‘La Muse endormie’.
Dat een glanzende eivorm kunst kon zijn, daar moesten ze rond 1910 nog erg aan wennen. Brancusi was een leerling van Rodin geweest, had vol verbazing en ontzag gekeken hoe Rodins knechten en leerlingen het werk van de grootste levende beeldhouwer uit handen namen. Maar wat was er van die indrukken overgebleven? Zo’n slapende muze en andere supergladde voorwerpen die je wel in galerieën van het tweede garnituur tegenkomt. Dat zou niks voor Rodin zijn geweest. Vormen die van alles suggereren, maar geen verhaal vertellen. Marmeren eieren, glanzende non-vormen uit de cadeauwinkel.
Bij Brancusi nam het schuren en polijsten meer tijd in beslag dan het vormgeven. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zijn werk honderd jaar geleden als kitsch werd beschouwd. Brancusi wist zich echter goed te verkopen. Hij poetste niet alleen zijn voorwerpen op, maar ook zijn imago van oost-europese mysticus. Daardoor zagen we in veel van zijn werk ineens verborgen en diepzinnige boodschappen. Zoals we nu wel zeggen dat in die eierhoofden de droom verborgen ligt. Van de weeromstuit zijn Brancusi’s eieren zonder gezicht daardoor ineens ook een mystiek voorwerp. Dat vond Brancusi zelf ook, ‘Het ontstaan van de wereld’, noemde hij zijn eieren van brons of marmer.
Toch, aan de naam van Brancusi kleeft ook een echte revolutie. Hij was de eerste die geen onderscheid maakte tussen sokkel en beeld. Bij Rodin in het atelier werden beelden op sokkels geplaatst, of op de vloer (ook een kleine revolutie), maar Brancusi zei: een beeld kan zonder sokkel. Sterker nog: een sokkel is ook een beeld. Met andere woorden: het voetstuk werd van zijn voetstuk gehaald.
Constantin Brancusi is het onderwerp van Kunstschrift februari/maart 2014 – 10,50 euro. / Museum Boijmans van Beuningen Rotterdam: ‘Brancusi, Rosso, Man Ray’ T/m 11 mei.