Monica Vitti in l’Eclisse (1962) van Michelangelo Antonioni.
Copyright: Leoninefilms.com
De films van Michelangelo Antonioni gaan over kijken. Niet over zien. Zien, dat moeten wij als filmpubliek doen. Galerie C/O in Berlijn liet afgelopen voorjaar zien dat de films van Antonioni over Fotografie gaan. Maar ze gaan over veel meer, zo ontdekken we in het Amsterdamse Filmmuseum Eye. Ze tonen een droomwereld die om ons heen blijft hangen als we de bioscoop allang verlaten hebben.
Bij Michelangelo Antonioni (1912-2007) gaat het bijvoorbeeld ook over schilderkunst. Zijn filmbeelden zijn vensters op een werkelijkheid die we herkennen in de stillevens van Giorgio Morandi, met wie Antonioni bevriend was. Bij beide gaat het over onderlinge relaties en over omgeving. Een woonwijk met witte huizen ziet er bij Antonioni uit als een lege zaal in een museum voor abstracte kunst. Ongenaakbaar. Zoals we Monica Vitti zien rondkijken in een uitgestorven stadswijk waar het onaardse licht van een zonne-eclips alles in een droomlandschap verandert. We klampen ons als publiek aan haar mooie verschijning vast, want schoonheid en vrouwelijkheid vormen de enige hoop in een steeds onherbergzamer wordende wereld. Zoals de flesjes en vaasjes in de stillevens van Morandi tegen elkaar aanschurken om zich tegen de leegte te beschermen.
In de openingsscène van l’Eclisse (1962) toont Antonioni ons een lege schilderijlijst. Een zorgvuldig gemanicuurde vrouwenhand hangt er overheen. Die blijkt aan Monica Vitti toe te behoren. Zij geeft die lijst betekenis en daarmee het filmbeeld. We kijken ademloos toe hoe de camera steeds meer van haar onthult. Fascinerende shots zijn het, die op de grote projectieschermen van het Filmmuseum volledig tot hun recht komen. In het volgende shot volgt een man (Francisco Rabal) haar bewegingen. En dan volgt een getroebleerde dialoog zonder geluid.
Antonioni’s films gaan over hoe mannen en vrouwen zich tot elkaar verhouden. Over de vervreemding tussen hen. Hoe komen ze ooit bij elkaar? Kijken, dat is wat Antonioni doet, observeren. Hij plaatst mannen en vrouwen in bijzondere omstandigheden, op een eiland, in een woestijn, in een verlaten park, een moderne woonwijk, in de mist, tijdens een zonsverduistering en kijkt wat er gebeurt. Een vermoeden van een gebeurtenis, suspense. Kijken en dan ineens zien. Soms pas na de film.
Filmmuseum Eye in Amsterdam. ‘Il maestro del cinema moderno’. Expositie en filmprogramma. Dagelijks 10-18 uur. T/m 17 januari. www.eyefilm.nl