Hercules Segers: ‘Weg in het bos’ (16,1×22,7cm) olieverf op doek (ca 1619)Uit zijn atelierraam midden in de Amsterdamse Jordaan zag kunstenaar Hercules Segers (ca 1590-1640) de schots en scheve daken van de naburige huizen en de in aanbouw zijnde Noorderkerk. Maar beslist geen bergen. Niet de wonderbaarlijke landschappen die we op zijn etsen en schilderijen tegenkomen. Zoals rotsachtige vergezichten, vreemde valleien, woeste steenklompen, bemoste bomen, een grillig woud. Alsof hij voortdurend door gebieden had gereisd waar geen mens ooit een voet had gezet. De bodem, de bergen, de heuvels, ze lijken op aardappelen, op brood, op iets wat alleen in het hoofd van Hercules Segers kon bestaan.
Daar is Hercules Segers beroemd mee geworden, met die voor zijn tijd ongewone manier van uitbeelden. Stad- en tijdgenoot Rembrandt bezat etsen van Hercules Segers. Misschien bezocht hij zijn collega wel in diens huis ‘Het Vallende Water’ aan de Lindengracht 62 waar Segers in 1619 ging wonen en dat in 1912 werd gesloopt.
Segers werd eeuwen later beschouwd als een voorloper van het Surrealisme, als iemand die zijn droombeelden schilderde en etste, als een modern kunstenaar midden in de 17de eeuw.
Het bijzondere is dat de landschappen van Segers geen ander doel lijken te dienen dan zichzelf. Niet als stoffering of decor voor het uitbeelden van een heiligenleven of De vlucht naar Egypte. Het is een lege wereld met heel soms één mensfiguur of een engel. Veel kunstenaars hebben zich laten inspireren door Hercules Segers. Zoals de surrealist Max Ernst of de fantasielandschapsschilder Diederik Kraaijpoel dat deden.
Segers schilderde een geheimzinnig woud met een pad dat naar binnen voert. Waarheen? De Duitse filmmaker Werner Herzog, ook een bewonderaar van Segers, laat in zijn videogame ‘Dark Souls’ zien wat we dan tegenkomen, een betoverd labyrint van bomen, struiken en paden. Beeldend kunstenaar Jasper de Beijer (Amsterdam, 1973) maakte een prachtige clip, ‘Lowland’ geheten waarin hij ons meeneemt via een op schaalmodel gecreëerde Hercules Segerswereld. Het is papier-maché, karton, een maquette, illusie, maar tegelijkertijd is het de wereld van Hercules Segers. De camera leidt ons rond door wat we op de etsen van Segers alleen maar konden vermoeden.
Hercules Segers. Het complete oeuvre. Rijksmuseum en Rembrandthuis, Amsterdam. T/m 8 januari 2017. Speciaal Hercules Segersnummer van Kunstschrift, 10.75 euro.
De filmpjes van Herzog en De Beijer zijn te zien op YouTube.