Detail van het afgebeelde detail in Kunstschrift no 3 uit ‘Het Lam Gods’.
De groep Heilige Vrouwen met de Groene Man rechts van het midden.
Het magistrale veelluik ‘Het Lam Gods’ van de gebroeders Hubert en Jan van Eyck uit 1432 ontneemt je door de complexiteit van het geheel het zicht op de delen. Kunstschrift nummer 3 van dit jaar heeft als onderwerp miniatuurkunst en drukte een uitsnede van het middenluik van Het Lam Gods af om aan te geven wat een geweldige miniaturisten de Van Eycks waren. Wat we zien is een wonderbaarlijke, op de centimeter precieze weergave van de natuur, van bloemen, planten en struiken uit verschillende jaargetijden bij elkaar. Die bloemen vallen je gewoonlijk nauwelijks op. Terwijl ze met hun symbolische betekenis het verhaal van het katholieke geloof vertellen.
Rode bloemen symboliseren het bloed van Christus, witte de zuiverheid van Maria en dat zijn nog maar twee voorbeelden. Links daarvan is een deel van de stoet heilige vrouwen zichtbaar die langs dat groen lopen met palmtakken in hun hand ten teken dat ze vanwege hun geloof en kuisheid werden gedood. Je beseft door dit alles dat je Het Lam Gods nooit echt goed hebt gezien.
Als we het detail in Kunstschrift vervolgens met een loep bekijken, zien we nog veel meer. De groep vrouwen valt uiteen in verschillende individuen met bloemenkransen op het hoofd die naar heidense gebruiken verwijzen, waarbij verschillen duidelijk worden in de kleding van ingewijde en niet-ingewijde vrouwen. Tussen de abdissen en martelaressen loopt bijvoorbeeld een patriciërsvrouw. Sterker nog, temidden van de vrouwen bevindt zich een man. Hij draagt een baard van bladeren van de wilde wingerd die ook zijn hoofd bedekken.
Oorspronkelijk hadden de Van Eycks daar een heilige vrouw afgebeeld, maar deze later overgeschilderd met een mannelijk personage. Hij vertoont alle trekken van de zogenaamde Groene Man, de heidense figuur die tijdens de Middeleeuwse Lentefeesten in lijflijke vereniging met Moeder Natuur elk jaar de aarde vruchtbaar maakte. Het contrast tussen deze bronstige wildeman en de vrouwen die het beschermen van hun maagdelijkheid met de dood moesten bekopen, kan niet groter zijn. Het ware mysterie van Het Lam Gods huist dus in de details.
De Groene Man komen we ook tegen op veel uithangborden van Pubs op het Engelse platteland. In de opera ‘Die Zauberflöte’ van Mozart zit hij als de groene vogelvanger Papageno achter de vrouwen aan. Dat deze oerfiguur op een door en door katholiek en wereldberoemd altaarstuk bijna onopgemerkt met al die jonge maagden optrekt, is een klein wonder.
‘Kleine wonderen’, nummer 3 van het 40-jarige ‘Kunstschrift’, is verkrijgbaar in de boek- en tijdschriftenwinkel. Prijs: 10,75 euro. ‘Het Lam Gods’ bevindt zich in de Sint Bataafskathedraal in Gent. www.kunstschrift.nl