Johan Barthold Jongkind: ‘Maanlicht
boven een gracht in Dordrecht’ (1876).
www.pinterest.nl
Tegen middernacht ziet het Wantij bij Dordrecht vanuit de hotelkamer in Villa Augustus er geheimzinnig uit. Maanlicht brengt schitteringen aan over het rimpelende water dat zich uitstrekt tot aan de duistere horizon waar Rotterdam moet liggen. Daar in Dordrecht schilderde Johan Barthold Jongkind (1819-1891) een groot aantal atmosferische maanlichtlandschappen en stadsgezichten. We zien ze op de tentoonstelling ‘Jongkind & Vrienden’ in het Dordrechts Museum, temidden van werk van Franse collega’s als Boudin, Pissarro, Monet en Sisley.
Die maakten vanaf 1846 kennis met Jongkinds Hollandse landschappen, waar ze diep van onder de indruk waren. Later zou een aantal van hen naar Nederland komen om het schilderkunstige geheim ervan te doorgronden, de waterige atmosfeer, het trillen van de lucht in zon- en maanlicht, de pittoreske stadjes waaronder het rommelig maar schilderachtig gebouwde Dordrecht aan het water.
Je zou denken dat Jongkind daar in nachtelijke uren zijn maanlandschappen zat te schilderen. Maar hij had van zijn beroemde leraar Andreas Schelfhout geleerd dat je buiten tekent, maar binnen dient te schilderen. Zijn landschappen ontstonden dus allemaal in het atelier.
Naast de maanlichtlandschappen hangen de Franse schilderijen van Jongkind van Normandië en Parijs. Je zou verwachten dat hij daarin de stijl van zijn Franse collega’s had overgenomen, maar het was juist andersom. Zijn steeds lossere toets werd een voorbeeld voor de realistisch schilderende Fransen. Maar ook zijn voorkeur voor alledaagse taferelen werd nagevolgd. Die rare Jongkind schilderde namelijk geen hoogverheven taferelen, maar de veranderingen die in Parijs plaatshadden, zoals de afbraak van de oude buurten en de bouw van de brede boulevards. Hij schilderde de werkzaamheden aan de zanderige Seineoevers die in geplaveide kades veranderden.
Zijn Franse vrienden namen ook zijn atmosferische toets over, de schitteringen van zonlicht in water en lucht in toetsjes en veegjes die alles doen tintelen. Monet die pas in in 1872 zijn ‘Impressie van een zonsopgang’ schilderde en daarmee de aanzet tot het Impressionisme zou hebben gegeven, schreef dat Jongkind zijn ware leermeester was. ‘Aan hem heb ik heb ik de definitieve vorming van mijn manier van kijken te danken.’
Op de tentoonstelling in Dordrecht, maar ook in het Amsterdamse Van Gogh-museum op de expositie ‘Nederlanders in Parijs 1789-1914’ zie je dat met je eigen ogen gebeuren. Het is dé verrassing op beide tentoonstellingen. Wat is immers Franser dan het Impressionisme? Laat dat nou juist een Hollandse uitvinding zijn.
‘Jongkind & Vrienden’. Dordrechts Museum, Dordrecht. T/m 27 mei 2018 www.dordrechtsmuseum.nl
‘Nederlanders in Parijs 1789-1914. Van Gogh Museum, Amsterdam. T/m 7 januari 2018. www.vangoghmuseum.nl