Judd Nelson: ‘T.P. VIII’ (1982) Carrara-marmer, levensgroot (Kunsthalle Emden). Foto: Eric Bos
Het is één van de meest bijzondere kunstwerken in de Kunsthalle in Emden op de tentoonstelling The American Dream. In een vitrine bevindt zich een rol toiletpapier. Van dat mooie, zachte, witte wc-papier waarop de indrukken van vingers van de gebruiker nog zijn te zien. Een wc-rol als kunst? Sinds de porseleinen urinoir van Marcel Duchamp uit 1917 in The Grand Central Palace in New York kijken we nergens meer van op. Als je ziet hoe bezoekers op de toiletrol reageren, blijkt bijna iedereen er aan voorbij te lopen. Een vluchtige blik hoogstens, want je gaat immers niet een museum binnen om rollen toiletpapier te bekijken. Hoewel… in Museum Voorlinden bij Wassenaar stond vorig jaar een toren van roze toiletrollen van de Britse kunstenaar Martin Creed tegen de muur gestapeld. Dat was echt wc-papier. De rol toiletpapier in de Kunsthalle is daarentegen van het duurste Carrara-marmer gemaakt door de Amerikaanse beeldhouwer Judd Nelson (1943). Het is hetzelfde materiaal waarmee de beroemde 19de-eeuwse beeldhouwer Antonio Canova zijn bloedstollende nymfen en muzen vormgaf. Zó levensecht dat je de neiging krijgt die beelden aan te raken om te voelen of het toch geen echte mensenhuid is.
Canova zou het niet in zijn hoofd hebben gehaald om van dat prachtige Italiaanse marmer een toiletrol te maken. Bovendien, toiletrollen bestonden tijdens zijn leven niet. Als Amerikaanse vinding kwam het in 1879 op de markt. Mét de paperclip en de veiligheidsspeld is het de belangrijkste uitvinding van de moderne tijd. Helemaal passend bij het idee van De Amerikaanse Droom waarin alles maakbaar is. Net zoals het overhemd waarvan Judd Nelson ook al een marmeren versie maakte.
Dat overhemd, een zogenaamd wit ‘button-down shirt’, een uitvinding van de Amerikaanse Brooks Brothers, werd vanaf de jaren ’40 gedragen. En nu is het te bewonderen in een vitrine in het Drents Museum. Je zou zweren dat er een echt overhemd ligt. Alleen de glinsteringen op de marmerhuid verraden dat het van steen is. Dat overhemd trekt meer belangstelling. Het ziet er bijna nog realistischer uit dan de toiletrol. Je ziet waar de stof een beetje trekt, de kleine oneffenheden waar het strijkijzer net niet kwam, de karakteristieke kleine witte knoopjes, de stiknaden en als kledingmerk de handtekening van ‘Judd Nelson 1985’ naast het borstzakje. Canova zou goedkeurend hebben geknikt bij zoveel vakmanschap van zijn opvolger in het superrealisme.
De marmeren toiletrol en het marmeren overhemd van Judd Nelson zijn respectievelijk te zien in het Drents Museum, Assen en de Kunsthalle, Emden. T/m 27 mei 2018. www.drentsmuseum.nl www.kunsthalle-emden.de