Henk Helmantel: ‘Stilleven met gele kan en appels.’ (1989) 116x140cm. Te zien in Museum More. Copyright: www.artrevisited.com
Op een bankje in één van de museumzalen zit een bejaard echtpaar. Ze doen iets wat museumbezoekers zelden doen, ze nemen de tijd om naar een kunstwerk te kijken. Het schilderij gaat over stilte, over licht en over atmosfeer. En over iets dat zich niet meteen laat uitleggen. Het echtpaar kijkt ernaar alsof ze de deur naar het paradijs op een kiertje zien staan.
We bevinden ons in Museum More in Gorssel dat onder de titel ‘Het Serene Licht’ een aantal grote zalen heeft gewijd aan vier realisten uit de moderne Hollandse kunsttraditie van het stilleven. Floris Verster, Jan Mankes, Dick Ket en Henk Helmantel. Van allevier is Henk Helmantel (1945) de enige die levend en wel in ons midden verkeert en dagelijks stillevens of kerkinterieurs schildert. En nog volop exposeert, zoals een grote overzichtstentoonstelling in Museum Gouda laat zien.
Zo’n stilleven van bijvoorbeeld Floris Verster (1861-1927) lijkt wel op een louter naschilderen van vaasjes, gemberpotjes, bloemetjes en eieren, maar het gaat altijd om meer. Het stilleven was en is bij allevier geen doel, maar een middel om iets te vertellen, iets raadselachtigs weer te geven. Bij de één gaat het om het raadsel van het leven, bij de ander om het mysterie van het geloof. Niet eenvoudig om van het nadrukkelijk stoffelijke van stillevenattributen iets onstoffelijks te creëren. Dan hebben we het over de bovenaardse sfeer in de breekbare stillevens van Jan Mankes en in de monumentale composities van Dick Ket die generaties schilders na hem heeft geïnspireerd. Onder hen Henk Helmantel in zijn eigentijdse stillevens met sereen licht. Wat hij toont is de poëtische kwaliteit van zijn voorgangers wat in de stillevens van deze tijd nogal ongewoon is geworden.
Om aan te geven dat het om meer gaat dan een mooi geschilderd plaatje, nam Dick Ket in zijn composities vaak een boek op. Zoals ‘L’Ile de Volupté’ (Het eiland van plezier) van Myriam Harry (1931), dat hij meermalen afbeeldde. Dick Ket móet het wel gelezen hebben. Het leven van de joods-Ottomaanse schrijfster Myriam Harry is al even kleurrijk en exotisch te noemen als haar romans. Verre van sereen. Het werpt een ander licht op de ernstig zieke schilder van eieren, apothekersflessen en muziekinstrumenten.
Het oude echtpaar blijkt er nog steeds te zitten. Ze hebben alles bekeken en weten het zeker: ‘Henk Helmantel is voor ons de absolute favoriet.’
Museum More in Gorssel: De serene blik, vier stillevenschilders. T/m 13 mei 2018. www.museummore.nl
Museum Gouda. ‘Geloof, Harmonie en Stilte’, 50 jaar kunstenaarschap – overzichtsexpositie van werk van Henk Helmantel. T/m 17 juni. www.museumgouda.nl