Baronesse Elsa von Freytag-Loringhoven: ‘God’ (gietijzer), 1917.
copyright: wikiart.org
Het verschil tussen kunststroming Dada en het Surrealisme is dat de pijp van Magritte uit 1928 inderdaad geen pijp is en deze pijp van Dada-kunstenaar baronesse Elsa von Freytag-Loringhoven uit 1918 wel. Een zwanenhals, zoals loodgieters dat noemen. De exentrieke Elsa von Freytag was een enthousiaste en productieve Dadaïst en de eerste kunstenaar in de Verenigde Staten die, typisch Dada, gebruiksvoorwerpen tot kunst bombardeerde.
Het nieuws dat het kunsttijdschrift See All This vorige week bracht, was dat niet Dadakunstenaar Marcel Duchamp, maar Elsa von Freytag-Loringhoven degene is geweest die in 1917 een urinoir met de titel ‘Fountain’ op een tentoonstelling in New York inbracht. Op dat moment was de pisbak een kunstwerk geworden. De met zwarte verf aangebrachtet signatuur R.Mutt sloeg op de artiestennaam die Elsa gebruikte, Richard Mutt.
Dat de icoon van de moderne kunst en de wieg van de Conceptual Art geen man maar een vrouw is geweest schokte de kunstwereld al veel eerder. Zodanig dat het totaal werd genegeerd. Duchamp had aan het eind van zijn leven verklaard dat hij de geestelijke vader van de ‘Fountain’ was. Maar in een brief die hij indertijd schreef stond: ‘Een van mijn vriendinnen die het pseudoniem Richard Mutt had aangenomen, zond mij een porseleinen urinoir als sculptuur.’
Nieuws dat dus geen nieuws is. Een ander Ready Made object van Elsa von Freytag dat ze de titel God gaf, werd ten onterechte toegeschreven aan kunstenaar Morton Schamberg omdat die er een foto van had gemaakt.
‘God’ is een onvervalste zwanenhals. Groot, stevig, monumentaal. Er staan objecten in musea die een stuk minder interessant van vorm zijn. Maar wat is kunst nog als alles kunst kan zijn? Sinds conceptuele kunst bestaat, kán inderdaad alles kunst zijn. Maar niet zomaar. Waarom de pisbak en de zwanenhals van Elsa von Freytag wel kunst is en het riooldeksel voor mijn huis niet, heeft er mee te maken dat Dada niet meer actueel is, maar ten tijde van de Fountain en God wel. Daarom is een brandslang in een museumzaal ook geen kunstwerk. Als je dan toch met museumogen naar zo’n object als God kijkt, valt het onmiddellijk op dat het veel mooier dan Fountain is. Dat vond Andy Warhol ook die zich er in 1960 door liet inspireren om een tekening te maken van een zwanenhals die verdacht veel op de pijp van Magritte lijkt.
Kunsttijdschrift ‘See All This’ no 10 Zomer 2018.