Paul Richer: ‘Le premier artiste’ brons (1890)
in de Jardin des Plantes in Parijs.
In de Jardin des Plantes van Parijs staat tegen de zijkant van het Museum Paleontologie een bronzen beeld van een gespierde, naakte man met in zijn hand een door hem gebeeldhouwde mammoet. Het heet ‘Le premier artiste’, de eerste kunstenaar en het werd gemaakt door beeldhouwer Paul Richer (1849-1933). In 1890 werd het op de Parijse Salon tentoongesteld.
Paul Richer was niet alleen een gerespecteerd beeldhouwer, maar ook een belangrijke arts. Zo bestudeerde hij als eerste het verband tussen anatomie en beweging, tussen houding en bepaalde ziektes, zoals Parkinson en de Ziekte van Hutchinson. Hij was ook werkzaam in het Hospitaal Salpétrière als assistent van de beroemde hysterie-deskundige Jean-Marie Charcot. Voor deze publicaties verzorgde hij zelf de illustraties.
In 1903 werd hij aangesteld als hoogleraar kunstzinnige anatomie aan de École des Beaux Arts. Hij wist dus precies hoe het menselijk lichaam in elkaar zat. Als kunstenaar had hij daar veel profijt van. Vooral omdat hij ontdekte dat de bestaande anatomieboeken die nog op Leonardo da Vinci teruggaan een verkeerd beeld van de anatomie geven. Daarom schreef hij speciaal voor kunstenaars zijn boek over de menselijke anatomie die hij, omdat hij als student heel goed had leren tekenen, zelf van illustraties voorzag.
Niet dat Da Vinci en navolgers verkeerd haddden gekeken, maar hun tekeningen waren weergaven van de verslapte spieren van overleden mensen. Paul Richer wilde laten zien hoe spieren er in levende toestand uitzien. Gespannen, dus, wat een groot gevolg heeft voor het volume en het aanzien ervan.
Al zijn waarnemingen publiceerde Richer in zijn standaardwerk ‘Anatomie voor kunstenaars’ dat in 1889 verscheen en een uitkomst betekende voor beeldhouwers en schilders. Edgar Degas raadplaagde voor de juiste weergave van de houding en de spierspanning van zijn balletmeisjes het anatomieboek van Paul Richer. Ook Pierre-Auguste Renoir, Frédéric Bazille en George Bracque hadden daar volgens hen ongelooflijk veel baat bij.
Iets verderop, in de Zoo van de Jardin des Plantes, staan geregeld studenten van de École des Beaux Arts de leeuwen en tijgers te boetseren en te tekenen. Allemaal hebben ze hun klassieke kennis van de anatomie aan Paul Richer te danken wiens eigen beeldhouwwerk in musea of op openbare plaatsen overal ter wereld is te zien.
Sinds kort is het nog steeds onovertroffen standaardwerk van Paul Richer opnieuw in een Engelse vertaling bij Amazon verkrijgbaar.
Eric Bos
Het standaardwerk van Paul Richer is in een Engelse vertaling opnieuw verkrijgbaar bij Amazon. 256 pagina’s. Prijs: ca 30 euro. Wie het pagina voor pagina wil bekijken, kan terecht op https://archive.org/details/nouvelleanatomie01rich