Aleksandr Deineka: ‘Lunchtijd in Dobbass’ (1935) olieverf op linnen.
In 2011 had in Rome en Madrid een overzichtstentoonstelling plaats van Aleksandr Deineka De Sovjetmeester van de moderniteit. Was Deineka de uitvinder van de moderne kunst in de Sovjet-Unie? Nee, maar wel de creator van de nieuwe, volmaakte mens waar alle linkse en rechtse ideologieën naar op zoek zijn, het communisme evengoed als het nazisme en fascisme. Zelfs in de kunst kom je dat tegen, zoals bij de Italiaanse Futuristen die vonden dat alleen op de puinhopen van de oude wereld een nieuwe wereld en een nieuwe mens konden ontstaan, of gekweekt. Maar dan moest je eerst wel die puinhopen veroorzaken en de oude mensensoort ruimen.
De in Kursk geboren kunstenaar Aleksandr Aleksandrovitsj Deineka (1899-1869) maakte met zijn schilderijen een ontwerp van die nieuwe mens. Kijk ze eens sporten, rennen en vechten. De nieuwe mens is altijd jong, onvermoeibaar, strijdbaar, één en al kracht en lichamelijkheid. Blaken van gezondheid, dat is het beeld. De nieuwe orde maakt van de mens een godheid. En sport, vooral sport is het middel om dat te bereiken.
Ook op de expositie Sovjet Mythe in het Drents Museum is de nieuwe mens van Deineka nadrukkelijk aanwezig. Niet met bovenstaand schilderij, wel met een latere variant; in Assen zijn het uit het water rennende naakte jonge vrouwen, maar met dezelfde trein aan de horizon. Machines, locomotieven, beweging, dynamiek, daar ging het om, waarbij mens en machine zich steeds minder van elkaar onderscheiden.
Deineka keek ook in de Verenigde Staten rond. Daar vereeuwigde hij het decadente Amerikaanse leven. Niet uit bewondering, maar uit verachting. En hij keek naar de schilderijen van Amerikaanse tijdgenoot Edward Hopper (1882-1967) die zijn werk duidelijk beïnvloedde. Ook fysiek tonen beide kunstenaars overeenkomsten. Een heel goede schilder ook, met verbluffend modern werk, zoals een monochroom schilderij van textielwerksters uit 1927 dat verwijst naar de Leipziger Schule. Alleen al daarvoor zou je naar Assen moeten.
Niet de socialistisch realistische massataferelen met Stalin en Lenin of de overdreven lachende spierbundels van de Sovjetmens op de expositie zijn een effectief pleidooi, maar zulk prachtig geschilderd werk als van de Sovjetkunstenaar Aleksandr Deineka. Ook overdreven, maar als kunst wel heel aantrekkelijk.
‘De Sovjet Mythe. Socialistisch Realisme 1932-1960’ Drents Museum, Assen. Open: di t/m zo 11-17 uur. T/m 9 juni 2013.