Vol verbazing kijken we rond in het op 13 september 2013 door koningin Maxima geopende nieuwe Friese Museum in Leeuwarden op het Zaailand. Een immens gebouw met een immens trappenhuis; je moet je door een groep partygangers met hapjes en drankjes wurmen om bij de kassa te kunnen komen. Er is ook een bioscoop, je kunt er vergaderruimtes huren en als snel wordt duidelijk dat in dit drie verdiepingen tellende gebouw van architect Hubert-Jan Henket vooral multifunctioneel is bedoeld. Je kunt moeilijk los komen van het gevoel dat je hier in een zalencentrum rondloopt.
Maar vooruit, niet kniezen, voor kunst moet je wat over hebben. Zo komen we via een tussenverdieping op de eerste verdieping. Dat valt nog niet mee voor een niet-Fries. Bijna alles is in de Friese taal gesteld, zodat je het idee hebt je in een Deens museum te bevinden. Het is duidelijk dat het nieuwe Fries Museum niet direct bedoeld is voor niet-Friezen.
Maar goed, het gaat om de kunst. Zo betreden we de museumzalen die er tot onze verbazing uitzien als de ruimtes in een grote designwinkel. Het ferhaal fan Fryslan, staat er overal. Van de ene zaal in de andere. De muren zijn volgekalkt met teksten, snel bewegende letterregens, pijlen en attentiepunten die ons moeten dwingen om daar en niet hier te kijken. Om onze blik niet omhoog, maar omlaag te richten. Na een half uur zijn we doodmoe van alle aanwijzingen, vaak nogal kinderlijke teksten, eindeloze citaten waarbij niet meteen duidelijk is van welke Friese historisch persoon die afkomstig zijn. En alles propvol Friese spullen, de hoogtepunten, de topstukken vanouds van het Fries Museum. Met het Friese topmodel Doutzen Kroes als allertopste topstuk, zoals de tentoonstellingsmaker het zo lollig verwoorden. Je lacht je gek
Het nieuwe Fries Museum is in nood geboren, in de belabberde tijd van de financiële crisis in deze dagen. De nood ook van de plaatselijke overheid die kennelijk al die jaren met lede ogen het kunstgehalte van het expositiebeleid zagen groeien en nu als enige voorwaarde stellen voor het voortbestaan van het museum: het tonen van het verhaal van Friesland en anders over en uit. Dat kennen we ook van de musea in Groningen en Drenthe die hun interesse in kunst ontmoedigd zagen omdat de ambtenaren het verhaal van de betreffende provincie overal willen terugzien. En verder geen flauwekul. En dat terwijl allerlei eerdere pogingen om regionale geschiedenis en cultuur te tonen een minimaal aantal bezoekers trokken.
Zo is ‘Us’ Fries Museum in één klap weggezakt tot de positie van een regionalistisch expositiegebouw, alleen interessant voor de Friezen die slechts uit chauvinisme herhaald willen zien dat de glorieuze Friese cultuur bestaat uit Grote Pier, Mata Hari, streekdrachten, oude potten en pannen en Lourens Alma Tadema tot portretfoto’s van eigentijdse Friese jongeren.
En misschien nog wel het ergste is dat het museum is ingericht door incapabele tentoonstellingsmakers die er van zaal tot zaal een designwinkel, een soort beurs met ouwe spullen van hebben gemaakt. Doodvermoeiend en oninteressant. Waar een museum toch vooral het beeld de hoogste prioriteit dien te geven, heeft het Fries Museum de gebruiksvoorwerpen, archeologie en kunst weggestopt tussen allerlei tentoonstellingsrommel zoals kasten, vitrines, etalagemateriaal, de geluiden van water, blatende schapen en loeiende koeien en de neiging het publiek met wonderlijke teksten te betuttelen. Waarbij de zaal met toegepaste kunst in gebouwen per definitie een saaie tentoonstelling oplevert. Dat had men kunnen weten.
Als de grote trek op het nieuwe gebouw is uitgewoed, zal het Frysk Museum, dat zich Roomser toont dan de paus in zijn ijver de lokale overheden tevreden te stellen, vervallen in een gebouw waar het publiek weg zal blijven. Wie geen Fries is, zal de grote plakletters WOLKOM op de entreedeuren niet begrijpen. Terug in de tijd, terug naar het enge regionalisme. Wat mogen we in onze handen knijpen dat we in Groningen het Gronings Museum hebben. En wat is het eveneens Friese Museum Belvédère bij Heerenveen beduidend aantrekkelijker en interessanter om te bezoeken.
Gerrit Velthuis