Leonardo da Vinci: ‘Isabella d’Este als St.Catharina van Alexandrië.’ Links voorstudie. Rechts schilderij (61×46,5cm)
copyright: 2013 – www.diewelt.de
Meer dan vijf eeuwen was het schilderij verdwenen, het door Leonardo da Vinci geschilderde portret van de Italiaanse politica en kunstverzamelaarster Isabella d’Este (1474-1539). Daardoor alleen al begint een nieuwe mythe, vergelijkbaar met die rond de Mona Lisa. Dat portret van een onbekende dame werd wereldberoemd doordat ooit iemand wees op de raadselachtigheid van haar glimlach. Nou valt dat met die glimlach wel een beetje mee. Ze heeft een tevreden uitdrukking, dat is wat je er van kunt zeggen. Maar sinds iemand er op wees, lijkt ze steeds meer te glimlachen, steeds raadselachtiger. De speculaties omtrent haar identiteit maakten het portret nog meer beroemd.
Toen de Mona Lisa van 1911 tot 1913 ook verdwenen was, groeide ze uit tot een fenomeen van de eerste orde. Reden waarom dagelijkse rijen bezoekers zich in Musée Louvre in Parijs zich vergapen aan een klein portret achter glas. Ineens was ze de mooiste en meest bijzondere vrouw in de kunstgeschiedenis. Wetenschappers ruimden kostbare tijd in om achter haar identiteit te komen.
Bij de Milanese markiezin Isabelle d’Este ligt dat wel een beetje anders. Haar naam is bijvoorbeeld bekend. Een beroemde en geduchte vrouw die alle adellijke machtscentra in Europa bespeelde en inzag dat kunst een groot economisch en machtspolitiek belang kan dienen. Zonder haar en haar zwager Ludovico Sforza zou de Renaissance nooit zoveel glans en betekenis hebben gekregen.
Da Vinci maakte een portrettekening als voorstudie. Maar waar was de te verwachten geschilderde versie gebleven? Die werd onlangs gevonden in een kluis in Zwitserland, eigendom van een familie die onbekend wenst te blijven. En wat meldt de Corriere della Sera? Dat het portret eenzelfde glimlach vertoont als de Mona Lisa. Wat niet waar is, want Isabelle d’Este kijkt op het portret, in de hoedanigheid van de Heilige Catharina van Alexandrië (de palmtak is haar attribuut), gewoon ernstig voor zich uit. Waarbij kan worden opgemerkt dat de getekende voorstudie veel expressiever en interessanter is dan het uiteindelijke portret. Vermoedelijk is het een ontwerp geweest voor een beeldenaar op een munt of penning.
Maar de mythe is geboren. Vijfhonderd jaar verdwenen raadselachtige glimlach, daar gaan we weer.
Overigens was het niet alleen Leonardo da Vinci die haar vereeuwigde. Bijna alle belangrijke schilders, onder wie Rubens, Titiaan, Botticelli, Giulio Romano, Bartolomeo Veneto en Francesco Caroto schilderden haar in vol ornaat of als een heilige of mythische persoonlijkheid. De buste die Giancristoforo Romano van haar beeldhouwde slaat zelfs alles in realisme en schoonheid. Daarmee vergeleken is Isabella bij Da Vinci nogal stijfjes en decoratief uitgevallen. Zijn portret van Isabella’s zuster Beatrice is veel dynamischer.
Maar er is nog iets wat het mythologiseren van het gevonden schilderij sterk bevordert. Vermoed wordt dat belangrijke stukjes van dit portret door een leerling van Da Vinci zijn geschilderd, een zekere Gian Giacomo Caprotti. Losse tongen beweren dat hij de geheime minnaar van Isabella d’Este is geweest.