Rogier van der Weyden: ‘Kruisafname’ (ca 1435) olieverf op paneel (220x262cm). Copyright: Museo Prado, Madrid
De Noordnederlandse schilders ontwikkelden tussen 1430 en 1530 een techniek waardoor water, glas en druppels er niet als verf, maar als echte druppels, water en glas uitzagen. Als je als schilder zoiets kon, was je kostje gekocht. De katholieke kerk gaf haar reclamebureau’s, de belangrijkste schildersateliers in die tijd, opdracht de goddelijke boodschap zo indringend mogelijk te verbeelden. Toen al bestond er een grote behoefte aan wat wij nu emotie-tv noemen, het ons vergapen aan de ellende, de tranen en de verlossing van andere mensen.
Daarvoor werd alles uit de kast getrokken en werden nieuwe technieken ontwikkeld. Rogier van der Weyden (1400-1450) dreef in Brussel het beroemdste en meest effectieve katholieke reclamebureau van zijn tijd. Zo maakten hij en zijn assistenten rond 1435 het grote schilderij dat we hieronder zien afgedrukt, het tafereel van de Kruisafname. Geen ander schilderij in de 15de eeuw had zo’n grote invloed op de religieuze kunst.
We kunnen het op het kleine plaatje hierboven niet zien, daarvoor moeten we ‘googlen’, maar als we de gezichten van de personages in close up beschouwen, weten we meteen waarom dat zo was. Niet eerder in de kunstgeschiedenis werden mensen van zulke realistisch geschilderde hete tranen voorzien. Met het uitbeelden daarvan, op een moment waarop het lijk van Maria’s zoon van het kruis wordt gehaald, gaf Rogier van der Weyden aan hoe groot zijn vakmanschap was. Daar kan geen World Press Photo tegenop, nog steeds niet. Dat komt omdat de tranen die over de wangen van de afgebeelde personages biggelen, ondersteuning krijgen van andere effecten: de intense kleuren, maar ook het moderne fenomeen van de beeldherhaling van armen, benen en houdingen. Het complete werelddrama van de dood van Christus werd samengeperst in een zogenaamde ‘bak’, zoals wij de werelddrama’s binnen het kader van het televisiebeeld aanschouwen. En tenslotte beeldde de kunstenaar de personages bijna levensgroot en tastbaar uit.
Maar los van de superieure stofuitdrukking van voorwerpen en kleding, zijn het vooral de tekenen van de menselijke emotie, de tranen die er zo realistisch uitzien door de ontwikkeling van nieuwe schildertechnieken, het wonder van de transparantie. Dat schilderij is daarom alleen al de moeite waard om naar het Prado Musuem in Madrid af te reizen waar het permanent op zijn plaats hangt.
Kunstschrift no 5 heeft als thema ‘Duitse Primitieven’ met o.a. een prachtig artikel over het transparante schilderen van tranen, glaswerk en water. Uitgave van Openbaar Kunstbezit. 10 euro.