Diederik Kraaijpoel: ‘El Teide, Tenerife’ (2007) Alkyd op paneel (110x180cm). Copyright: 2015 / Art Revisited/Peter de Jong.
Schoonheid is iets dat volgens de Verlichting viel te beredeneren, maar in 1770 verscheen een boek waarin een zekere William Gilpin (1724-1804), dominee, tekenaar en kunstenaar uit Cumberland, beweerde dat schoonheid een kwestie van instinct is. Hij reisde door Schotland en onderging de ene sensatie na de andere. Bergen, meren, ravijnen en vooral de sfeer van immense verlatenheid. Gilpin noemde zo’n landschap ‘picturesque’: op de manier van een schilderij. Landschappen met een ‘ziel’. Hij haalde ter plekke de schilderskist van zijn paard en begon te schilderen.
De kunstenaar William Turner (1775-1851) las dat boek van Gilpin en trok er eveneens met zijn schilderskist op uit om de hevige gevoelens die picturesque landschappen nu eenmaal teweegbrengen met tekenstift en verf te vereeuwigen. Bij hem zou dat in zijn leven uitmonden in heftige, picturesque visioenen.
Het ruige eiland Tenerife is ook zo’n voorbeeld. Dat je daar op een vulkaan zit, maakt het alleen nog maar picturesquer. Ook daar trekken in deze tijd kunstenaars naar toe. Schilder Jan van Loon uit De Punt, bijvoorbeeld, die op Tenerife een onderkomen heeft. Toen de Groninger schilder Diederik Kraaijpoel (1928-2012) nog leefde, ging die mee. Na 2005 bezochten ze vijf keer het eiland. Samen keken ze vol verwondering naar dat vreemde, vulkaanstenige landschap waar de zee al vanaf de Schepping de rotsen te lijf gaat. Waar nauwelijks kleur te bekennen is. Maar als je daar een tijdje zit te schilderen dringen de kleuren zich van alle kanten aan je op.
Het is fascinerend om te zien dat de ogen van Jan van Loon hetzelfde landschap heel anders zagen dan Diederik Kraaijpoel dat deed. Van Loon schildert zoals gewoonlijk snel, met forse vegen. Uitgewerkte reisnotities zijn het, net zoals William Gilpin die indertijd in Schotland maakte. In kleuren die bij de hardheid van de natuur horen. Bij Kraaijpoel ziet Tenerife er op dezelfde plek vaak heel anders uit. Dieper van kleur en bedachtzaam geschilderd. Hij schiep een zinderende wereld, waar zomaar fabeldieren kunnen huizen. Bij hem raakte de ziel van het landschap die van de kunstenaar.
Jan van Loon en Diederik Kraaijpoel: ‘Tenerife in beeld’. Pulchri Studio, Mesdagzaal, Den Haag. Opening 7 februari, 11.00 uur. Open: di t/m zo 11-17 uur. T/m 1 maart 2015 (met kleine catalogus)