James McNeill Whistler: ‘De storm – Zonsondergang’ (1880)
Copyright: wahooart.com
In het 350 pagina’s tellende ‘Paintings in Proust’ van Eric Karpeles is op bijna elke bladzijde een kunstwerk afgebeeld dat een rol speelt in ‘Op zoek naar de verloren tijd’ van de Franse schrijver Marcel Proust (1871-1922). ‘Mijn boek is een schilderij’, had Proust al eens aan Jean Cocteau geschreven. En dan denken wij meteen aan ‘Gezicht op Delft’ van Vermeer, waar een van de literaire personages in Proust’s romandeel ‘De kant van Swann’ bij de aanblik ervan flauwvalt.
In het boek van Karpeles komen we een zeldzame afbeelding van Venetië tegen, gezien vanuit de lagune. Het is een pasteltekening van James McNeill Whistler. Venetië is daarop een grauwe kustlijn met duistere gebouwen en een eenzame gondel in het Bacino onder een naderende stormlucht .
Proust citeert de gedachten van zijn personage in het romandeel ‘De voortvluchtige’ die met zijn moeder de Galleria dell’Accademia in Venetië bezoekt om de collectie Carpaccio’s te bekijken. De rode ondertoon van een Carpaccio doet hem denken aan de typisch Venetiaanse stadsgezichten van Whistler.
Na de langste reis die hij ooit gemaakt heeft, een treinreis van tweeëntwintig uur, arriveert Marcel Proust in het voorjaar van 1900 in Venetië. Hij logeert in Hôtel de l’Europe aan het Canal Grande. Als hij de stad verkent, valt die aanvankelijk nogal tegen. Het Venetië van die tijd is ‘een kwijnende stad die treurt om haar vergane glorie’, zoals Prousts biograaf Ghislain de Diesbach het heeft omschreven. Wie beschreef Venetië niet? Louis Couperus, bijvoorbeeld, Virginië Woolf of de Engelse kunstcriticus en schrijver John Ruskin, voor wie Proust een mateloze bewondering heeft en wiens beschrijvingen van Venetíë hem deden verlangen de stad met eigen ogen te zien. De Amerikaanse schrijver Henry James, die tot grote vreugde van Proust bij herhaling liet blijken ‘Op zoek naar de verloren tijd’ een prachtig boek te vinden.
Maar al gauw raakt hij betoverd door de ‘verrukkelijke symfonie van hemel, steen en water’, en het dagelijkse geroezemoes dat ’s nachts wordt getemperd door gondels die langs de kademuren schuren. Dat is wat Venetië met schilders en schrijvers doet.
Eric Karpeles: ‘Paintings in Proust, A Visual Companion to In search of Lost Time’ is online te bestellen bij Thames & Hudson, London. 25 Engelse pond (circa 34,95).