Discussie over kunst in Frascati. V.l.n.r. Pascal Gielen, Eric de Vroedt, Bas Heijne en Anne de Meester. Foto: Liesbeth Honders
VERSLAG Amsterdam (7 september) – Terwijl het haardvuur van kunstenaar Jan Dibbets (inmiddels een Ikea-product) lustig brandde op een projectiescherm in de voormalige Engelenbak (nu Frascati 4) in Amsterdam had gisteravond in een bomvolle zaal een eerste van vier discussies plaats over de waarde van de kunst in de 21ste eeuw. Gesprekspartners waren Bas Heijne (NRC-columnist), Eric de Vroedt (in 2016 artistiek leider van het Nationale Toneel) en Pascal Gielen (directeur Arts in Society in Groningen) onder leiding van Anne de Meester (oud-directuer De Appel, nu directeur van het Frans Hals Museum).
Waar bevinden we ons? Daar zou het in de discussie over gaan. Niet over instituten, politiek of geld, maar over nieuwe formuleringen in de culturele praktijk. Het zou daarom een verkennend gesprek worden, een soort ‘denkend discussiëren’, zoals Bas Heijne het omschreef.
Dat al denkend discussiëren moest als opmaat dienen voor de volgende drie discussieavonden, maar het nadeel was wel dat al snel van het eigenlijke onderwerp werd afgeweken zodat de vraag wat de waarde van kunst in deze tijd is geen bevredigend antwoord kreeg. Het werd even ongemakkelijk toen er na allerlei statements dat de kunst de ontwikkelingen in de wereld moest volgen, zoals nu het vluchtelingenprobleem, en geëngageerd moest zijn, en passant werd geconstateerd dat kunst natuurlijk allerlei functies kan hebben. Ook en nog steeds die van Schoonheid en Troost. Moet kunnen, maar ja, wat moeten we daar verder mee?
Kunst staat onder druk en dat is maar goed ook, zei Bas Heijne. Het is een onwenselijke situatie dat er van alles in de wereld gaande is en kunstenaars gewoon bezig zijn met stemoefeningen en het aantrekken van een panty ter voorbereiding van een mooie voorstelling, zoals Eric de Vroedt het omschreef. Met andere woorden: je kunt niet net doen of er niks aan de hand is. Kunst moet iets doen met de veranderingen en zelf veranderen. Maar dat geldt dan misschien weer niet voor alle soorten kunst. Nadeel van deze eerste discussie was welk dat het voornamelijk over theater ging.
Pascal Gielen had het over de huidige afbraak van professionele waarden. Dat je dat niet alleen in de kunst ziet, maar ook op de universiteit, de museumwereld en in ziekenhuizen. Niet de kwaliteit, maar het geld speelt daarin een beslissende rol. In deze tijd luidt de vraag: wat is een mens financieel waard, wat ook voor de kunsten is gaan gelden. De discussianten maakten zich zorgen over het verlies van humanistische waarden. Expertise en deskundigheid is in deze tijd verdacht, voegde Anne de Meester daar nog aan toe. Het is allemaal veel te ver gegaan met de afbraak van kunde en kennis in de kunsten, het moet weer meer elitair worden, intelligenter. De kunsten moeten autonoom blijven, maar dat is niet haalbaar als je ook geëngageerd wil zijn. Maar ach, is er echt wel iets om ons zorgen over te maken? Er is immers niets veranderd ten opzichte van het verleden. Er zijn kunstenmakers genoeg en ook het publiek komt wel opdagen.
Toch moet kunst zich steeds opnieuw hechten en een relatie aangaan met de wereld, aldus Bas Heijne. Hij sprak ook over de noodzaak bastions te bouwen rond kunstvormen om ze te beschermen tegen afvlakking.
Uiteindelijk was het onderwerp dat boven de tafel zweefde toch vooral de onmogelijke keuze die je moet maken als je het over de relevantie van kunst hebt. Mag kunst nog louter om zichzelf belangrijke kunst zijn of is belangrijke kunst juist kunst die zich afkeert van haar autonome positie? Als je voor het een kiest, zie je in de recente geschiedenis het verloren gaan van de waarde van de kunst, elitair mag niet meer, schoonheid is verdacht, maar wil je de kunsten overeind houden dan moet je toch terug naar wat kunst nou juist zo bijzonder maakt. En dat is niet dat een kunstenaar met de rode vlag moet lopen. Dan ben je een actievoerder geworden, zei Eric de Vroedt, geen kunstenaar. Een autonoom verschijnsel en juist die autonomie wordt in deze tijd, vreesde Pascal Gielen bedreigd. Goede kunst moet een onmaat zijn, zei hij, het moet iets in beweging brengen en esthetisch, politiek en voortdurend dingen aan de kaak stellen. Socialistisch beleid wordt uiteindelijk een repressief beleid. .