Hans Memling: ‘Tweeluik van Maarten van Nieuwenhove’ (1489)Het zal bij geen katholieke gelovige ooit zijn gebeurd, in geen eeuwen. Maar de koopman Maarten van Nieuwenhove overkwam het wel. In 1487 kwam de Heilige maagd Maria in de stad Brugge bij hem op bezoek, met kindje Jezus en al. Van schrik prevelde Van Nieuwenhove enkele toepasselijke gebeden uit zijn gebedenboek dat hij in de haast op een slip van Maria’s mantel legde. De moeder Gods op theevisite. Althans, als we de Brugse schilder Hans Memling mogen geloven. Hij heeft deze bijzondere gebeurtenis in opdracht van Maarten van Nieuwenhove, die een aanstelling als burgemeester ambieerde, voor de eeuwigheid vastgelegd. Wie het niet gelooft, kan het met eigen ogen aanschouwen. In het Sint Janshospitaal in Brugge is het te bewonderen, een klein tweeluik, bedoeld om dichtgeklapt mee op reis te nemen. Voor de zekerheid heeft Hans Memling (ca 1435-1494), in zijn tijd de beroemdste schilder in Europa van altaarstukken en portretten, een spiegel achter Maria geschilderd. De spiegel toonde immers de waarheid, net als in het sprookje van Sneeuwwitje, zelfs een diepere waarheid dan de werkelijkheid kan laten zien.
Een zo groot mogelijk realisme, daar streefde Hans Memling naar. In de manier waarop hij stoffen en voorwerpen schilderde was hij ongeëvenaard. Hij wilde een tweede Jan van Eyck worden en dat betrof ook zijn prachtige, verstilde portretten waar hij dan meestal, ongekend in zijn tijd, een schitterend landschap achter schilderde.
De opdrachtgever ging op zo’n schilderij vaak vergezeld van zijn naamheilige. Hier verwerkte Memling een afbeelding van de heilige met dezelfde naam in de glas-in-lood ramen op beide panelen, Sint Maarten. Maria en een niet-kerkelijke opdrachtgever in één ruimte bij elkaar, was echter ongehoord. Maria hoorde immers in een heel andere wereld thuis. Memling plaatste ze echter gezellig bij elkaar in de woning van Van Nieuwehove, al moet gezegd dat Maria, waarvoor meestal Memlings echtgenote Tanne model zat die in dat jaar overigens overleed, geen blik met Maarten wisselde.
Een opmerkelijk feit heeft plaats wanneer we ons voorstellen wat er gebeurt als het tweeluik wordt dichtgeklapt. Precies, dan komen de gezichten van Maria en Maarten tegen elkaar aan te liggen. Dichterbij kunnen een godheid en een sterveling nooit komen.
‘Kunstschrift’ april/mei nummer is geheel gewijd aan Hans Memling. 10,75 euro.