Alexander Roslin: ‘De vrouw met de omslagdoek’
(1768) olieverf op doek. (65x54cm) detail.
copyright: 2013 – Davidsfonds uitgeverij.
Niet elke glimlach is een glimlach. De meest beroemde glimlach is die van Mona Lisa. Maar, we hebben het in deze rubriek al eerder vastgesteld, Mona Lisa kijkt vriendelijk en met een tevreden blik, maar echt glimlachen doet ze niet. Dat merken we als we haar gezicht afdekken en alleen haar mond bekijken. Misschien is dat de reden waarom de Belgische journalist en kunstkenner Vic de Donder haar niet heeft opgenomen in zijn boek ‘De Glimlach van de Kunst’. Wel twaalf andere portretten waarop de glimlach is uitgebeeld. Zoals de gelukzalige glimlach van Madeleine van de Seine of de Madonna van Jos Cleve. De keramieken kop van een Carita Sonriente (lachend gezichtje) uit de Mayacultuur schatert zelfs tweeduizend jaar. Maar is dat een glimlach?
In het boek komen geposeerde glimlachen voor, grimassen, verkrampte gezichten, een melancholieke blik eerder dan een lach, de zalige uitdrukking van eeuwige vrede. Maar er zijn ook veel echte glimlachjes te vinden. Die ontlokken bij jezelf meteen een reactie. De aanmaak van geluksstoffen ondergaat op zo’n moment een versnelling. De zon schijnt wat uitbundiger. Op de omslag glimlacht een jonge vrouw ons toe, een omslagdoek half voor haar gezicht geschoven. Inwendig glimlachen we terug en openen het boek meteen als een vermoedelijke schatkamer vol geluk. Slim van de uitgever om de liefste glimlach op de voorkant af te drukken, afkomstig van pastelschilder Marie-Suzanne Giroust, de echtgenote van de Zweedse schilder Alexander Roslin, op een portret uit 1768. ‘Dame met een waaier’, betitelde Roslin het portret van zijn vrouw om het een beetje geheimzinnig te houden.
De glimlach was een specialiteit van Alexander Roslin. Vrienden, familie, vorsten en aristocraten, iedere keer vereeuwigde de kunstenaar zijn modellen met een aantrekkelijke glimlach, waardoor de meest machtsbeluste lieden ons geruststellend toelachen. Marie-Suzanne glimlacht als dame met waaier niet naar een amant, maar naar haar echtgenoot die haar schildert. En zelfs dat niet meer. Ze glimlacht intussen al eeuwen naar de beschouwer, naar ons, kunstkijkers en nu ook boekkopers. En dan blijkt dat een echte glimlach nooit verjaart.
Vic de Donder ‘De Glimlach van de Kunst’. 243 pagina’s. Groot formaat. Van 54,90 voor 9,99 euro, (Davidsfonds, Leuven). Bij Kunst & Vliegwerk in Groningen. www.boekhandelkunstenvliegwerk.nl