Andrei Tarkovsky: ‘Twee kinderen, gezien door een spiegel’ (polaroid)
copyright: pinterest.com
Deze week kwam ik op internet polaroids tegen, gemaakt door de Russische cineast Andrei Tarkovsky (1932-1986). Ze wekten onmiddellijk herinneringen aan zijn films. Zeven films in totaal, waaronder ‘Andrei Rublev’, ‘Ivan’s Childhood’, ‘Solaris’, ‘De Spiegel’ en ‘Stalker’. Over zijn jeugd gaan die films, over zijn moederland. Met altijd weer die rookwolken van vuren die door het dal trekken en zich tussen de schuren van boerderijen nestelen op het Russische platteland. Het maakte hem tot één van de grote cineasten van de vorige eeuw. Zijn films hanteren niet de gebruikelijke filmtaal, maar tonen een beeldtaal waarmee we in ons diepste innerlijk geraakt kunnen worden.
Die beeldtaal zien we terug in zijn polaroids, 257 in totaal, die hij tussen 1979 en 1984 maakte. Vage, mistige beelden van verloren werelden in morsig licht en met verbleekte kleuren. Ze worden bevolkt door zijn geliefden, zijn honden, zijn tuin en het uitzicht uit zijn venster.
De tijd vliegt, vond Tarkovsky. Wat hij wilde, was de tijd stoppen. Hij schreef veel over zijn manier van film maken. ‘De film moet het leven reconstrueren van de mensen,’ schreef hij. Maar hij was zich er ook van bewust dat de meeste mensen naar film kijken om vermaakt te worden, niet om mee op reis te worden genomen door hun gevoelswereld en herinneringen. ‘De mensen zijn niet vertrouwd met een filmische, beeldende poëzie, en dat vond ik op mijn beurt teleurstellend,’ schreef hij.’ Dat gold met name voor ‘De spiegel’ (1975), een wonderbaarlijk mooi gemaakt filmgedicht over zijn jeugd met beeldsequenties die van alles voelbaar maken en onze eigen jeugdherinneringen aanspreken.
Nu we met zijn polaroids in aanraking zijn gekomen, lijkt het alsof ‘De Spiegel’, maar ook films als ‘Nostalghia’ en ‘Het offer’ uit een aaneenschakeling van zijn polaroids bestaan, zo eender in visie en uitdrukking was Tarkovsky in beide media. De polaroids verschenen vier jaar geleden in een fotoboek en sinds dit jaar is zijn complete collectie gedigitaliseerd terug te vinden op internet.
Voor Andrei Tarkovsky waren die polaroids een directe uitdrukking van wat hij in zijn films voelbaar wilde malen. Niet het verhaal, maar het beeld, daar ging het immers om. Zoals elke polaroïd een complete film in één beeld was. Of, zoals de Zweedse cineast Ingmar Bergman schreef: ‘Tarkovsky was iemand die een nieuwe taal uitvond, een filmische waarheid, het leven als een spiegel, als een droom.’
De polaroids van Andrei Tarkovsky zijn te vinden op www.diphotos.net/jj/tarkovskij
en op YouTube (zoekterm: Instant Light – Tarkovsky Polaroids).
Fragmenten uit films van Tarkovsky zijn te vinden op YouTube of als complete films verkrijgbaar via www.bol.com