Charlotte Salomon: ‘1917, de geboorte van Charlotte’ (gouache)Het licht is gedempt in de voormalige gebedsruimte van de sjoel. Zo stil als het er is met zoveel mensen die langs de ontelbare tekeningen van Charlotte Salomon (1917-1943) schuifelen. De synagoge is nu een Joods Historisch Museum en er is van alles te zien over joden in de Tweede Wereldoorlog. Er hangt nog steeds een gewijde sfeer. Je voelt je er als niet-jood een beetje ongemakkelijk, zoals je dat als niet-katholiek ook kan voelen bij het betreden van bijvoorbeeld de Sint Jozefskerk in Groningen. Over Charlotte Salomon en haar werk verschenen boeken en werden een opera, theater, een musical en een film gemaakt. Haar levensgeschiedenis en haar grote getekende en geschilderde kunstwerk ‘Leven? Of Theater?’, een wandenvullend stripverhaal, is al verschillende keren tentoongesteld. En nu dan in het Joods Historisch Museum, op die bijzondere plek in Amsterdam waar zoveel grote synagoge-gebouwen in een groep bij elkaar staan, als stille wachters, decorstukken in een stad waar, net als overal, het drama van de jodenvervolging zich heeft afgespeeld.
Al is haar werk ons niet onbekend, dit is het ideale moment om het in het echt te bekijken. Dat doen we ook omdat het honderd jaar geleden is dat Charlotte Salomon in Berlijn werd geboren. Een fijngevoelige, scherp observerende vrouw die tussen 1941 en 1943 het leven, haar omgeving en familie, al die grote en kleine gebeurtenissen die de mensen in die tijd meemaakten, in suggestieve, levendige tekeningen en teksten wist vast te leggen. Een getekend en geschilderd dagboek, een autobiografisch ‘zangspel’ in 726 gouaches. Tot ook zij werd opgepakt, 26 jaar oud, zwanger van een zes maanden oud kindje en in Auschwitz naar de gaskamers werd gevoerd.
We kennen dat verhaal natuurlijk, maar dat verhaal staat, net als dat van Anne Frank, iedere keer weer symbool voor wat mensen met hun joodse medemensen hebben gedaan. Je voelt je er nog steeds verslagen bij, machteloos. De prachtige, doorwerkte gouaches in het begin, spannende composities met fijn op elkaar afgestemde kleuren en gezien vanuit bijzondere standpunten, veranderen in de loop van de tijd in overvolle weergaves van gebeurtenissen die in Duitsland plaatshadden. Het worden dan dynamische taferelen met een wirwar van mensenmassa’s, tot haar handschrift in de laatste series steeds slordiger en chaotischer wordt, gedreven door grote haast. Alsof ze wist dat ze elk moment kon worden opgepakt en niet lang meer te leven had.
Charlotte Salomon: Leven? Of Theater? – Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam. Open: alle dagen 11-17 uur. T/m 25 maart 2018.
Op 10 december, 14.30 uur, vertolkt de Nederlandse mezzosopraan Sterre Kooi in het Joods Historisch Museum fragmenten van de muziek waaraan in ‘Leven? Of Theater? wordt gerefereerd. De stukken wordt toegelicht door muziekpubliciste en Charlotte-kenner Katja Reichenfeld. Toegang gratis op vertoon van het entreebewijs.