Johan Dijkstra: het gebrandschilderde ‘drieluik’ (1938) in de erker van Museumklooster Ter Apel. Foto: Liesbeth Honders
Dat verwacht je nooit, dat je door het Middeleeuwse interieur van Museumklooster Ter Apel plotseling oog in oog komt te staan met enkele gebrandschilderde glas-in-lood ramen van Johan Dijkstra. De stad-Groninger kunstenaar Johan Dijkstra (1896-1978) was lid van de avant-garde beweging De Ploeg dat dit jaar een eeuw geleden werd opgericht. Een schilder die wel experimenteerde, maar het realisme trouw bleef. Hij schilderde in een expressief impressionistische stijl, wat hem door de plaatselijke kunstgeschiedenis wel kwalijk genomen is. Nog steeds. Maar hij was niet de enige die binnen De Ploeg niet zo avant-garde was. Het nadeel van progressieve bewegingen is dat er vaak van alles niet mag. Terwijl Dijkstra’s landschappen vaak verrukkelijk van licht en kleur zijn.
In het klooster is een tentoonstelling rond zijn glazenierswerk te zien. Met twee voorbeelden die je niet zomaar van de wand kunt halen, want die zitten vastgemetseld in eeuwenoude muren; een ‘drieluik’ in de refter, waar nu het museumcafé is en een klein raam zomaar in de nis van een kloostergang. Je kijkt de nis in en verwondert je over het doorkijkje naar het licht. Het heet dan ook Domus novae lucis, ‘Huis van het nieuwe licht’, wat verwijst naar het klooster zelf. Latijn. Maar daar laten we ons niet door afschrikken. Want het effect is dat van een kijkdoos. Je kijkt naar stukjes flonkerend glas-in-lood die door het veranderende buitenlicht aan een toverlantaarn doen denken. Doodzonde is het dat het museum een lantaarn de nis in laat schijnen, zodat het magische effect enigszins verloren gaat.
Het nisraam met zijn symbolische voorstelling van een Phoenix die uit zijn as herrijst, in gloeiend rood, diep blauw en vlammend geel, is in 1938 gemaakt. Net als een vergelijkbaar raam voor het voormalige café-restaurant De Faun in Groningen. Dijkstra was in in 1933 in Italië geweest en had daar de gebrandschilderde ramen van de San Francesco in Assisi gezien en ook de legendarische ramen van de kathedraal van Chartres. Mooier kon het niet.
De drie ramen in de refter zijn wat de voorstellingen betreft wat conventioneler dan de emotionele vormgeving van het nisraam. Maar wel mooi. Links zien we de Aanbidding der drie wijzen uitgebeeld, Christus die uit de dood is opgestaan (midden) en de evangelist Johannes, schrijvend aan zijn Openbaringen (rechts). Genoeg om daarvoor naar het weelderig groene Ter Apel af te reizen.
Museumklooster Ter Apel, ‘Flonkerende lichten geschilderd in glas. Johan Dijkstra als glazenier’. Open: di t/m vr 10-17 uur, za 13-17 uur. T/m 30 september. Op zondag 3 juni 15.00 uur geeft Kees van de Ploeg, voorzitter van de Johan Dijkstra Stichting, een lezing over de glaskunst van Johan Dijkstra.