Mark Wallinger: ‘Treshold to the Kingdom’ (2000) videoinstallatie. Foto: Eric Bos
Wijlen Groninger Museumdirecteur Frans Haks zei eens. ‘Een paar minuten Schubert emotioneert me meer dan een museum vol schilderijen’, of woorden van gelijke strekking. Dat klopt. Muziek activeert een ander deel van onze hersenen dan kunst, ook al gaat het bij beide om schoonheid of iets aangrijpends.
Een indringend voorbeeld is de videoinstallatie ‘Treshold to the Kingdom’ van de Engelse kunstenaar Mark Wallinger (1959). Wie in 2001 de Biennale van Venetië heeft bezocht, weet wat ik bedoel. Bij een recent bezoek aan Tate Brittain in Londen, waar de installatie permanent is te zien, bleek de kracht ervan onverminderd.
Treshold tot the Kingdom is een videofilm van ruim elf minuten. We zien de aankomsthal van een Brits vliegveld. Links van de automatische klapdeuren zit een luchtvaartbeambte. Geregeld klappen de deuren open en arriveren mensen met koffers en tassen. Soms worden ze blij begroet door degenen die op hen wachtten. Ook de crew van een gearriveerd vliegtuig komt de hal binnen.
Mark Wallinger past slow motion toe, zoals we dat bijvoorbeeld kennen van de installatie ‘The Greeting’ (1995) van Bill Viola, een parafrase van het schilderij ‘De Visitatie’ van Jacopo Pontormo uit 1528, waarop de zwangere Maria door haar nicht Elisabeth wordt begroet.
Ook bij Mark Wallinger suggereert de slow motion een bijzondere betekenis van de scène. De arriverende passagiers lijken daardoor te dansen, ze komen als het ware los van de aarde. Maar als de bijbehorende muziek klinkt, het dubbelkoor uit het ‘Miserere’ van Gregorio Allegri (1638), krijgt de installatie ineens een heftig emotionerende werking. Dan begrijpen we waar we eigenlijk naar zitten te kijken. Naar de passagiers in de aankomsthal van een vliegveld natuurlijk, maar nu ook naar gestorvenen die de hemelpoort binnengaan.
De beambte blijkt Sint Petrus te zijn, enkele gearriveerde zielen worden blij verenigd met degenen die hen voorgingen. De binnenkomst van de in uniform gestoken crew doet vervolgens het vreselijkste vermoeden. Zij zijn het slachtoffer van een vliegramp. The Kingdom is niet alleen Brittannië, maar tevens het Koninkrijk Gods. Het koor wordt een zingende engelenschare.
Het wonder is dat Allegri alles op zijn plaats zet en van een gelaagde betekenis voorziet. Muziek en beeld bespelen samen onze gevoeligste snaren en raken onze diepste emoties en meest tragische ervaringen.
Tate Brittain (zaal 14). Millbank, Londen. Open: elke dag 10-18 uur. 24, 25 en 26 december gesloten. Gratis toegang.