Arnold Böcklin: ‘Das Toteninsel’ (1880) olieverf op doek (111x115cm)
Copyright: images.google.com
De tijd waarin één gedicht, één boek of één schilderij een grote inspiratiebron kon zijn voor ontwikkelingen in onze westerse cultuur, is voorbij. Maar in 1880, toen de Zwitserse kunstenaar Arnold Böcklin ‘Het Dodeneiland’ schilderde, was dat nog wel zo. De verf ervan was amper droog of de reproducties werden overal verspreid. Het werd nageschilderd en nagetekend door de toenmalige avant-garde, het betekende het begin van de symbolistische landschapskunst, componisten als Sergei Rachmaninoff en Max Reger schreven er een gelijknamig symfonisch gedicht over. Nog in 1945 maakte Val Lewton een griezelfilm met de titel ‘Isle of the Dead’ en met de muziek van Rachmaninoff en op het schilderij geënte decors.
Op dat tafereel brengt een roeier een in het wit gehulde gedaante met een doodskist naar een eiland dat met zijn ongenaakbare rotsen en cypressen oprijst uit zee.
Het schilderij werd gemaakt in opdracht van een weduwe. Arnold Böcklin (1827-1901) wilde haar daarmee het gevoel geven dat, als ze er naar keek, ze zich in haar dromen bij haar overleden man kon voegen. De ontdekking sindsdien was, dat je hele verhalen kon vertellen en het onzichtbare voelbaar kon maken met een schilderij. Zowel het schemerige schilderij als de muziek met zijn deinende, duistere klanken, wekt een verwarrend gevoel op van rust en verontrusting.
Het Dodeneiland is overigens niet het eerste symbolistische landschap, al beweert het Van Goghmuseum van wel. In de jaren ’70 van de 19de eeuw schilderde Böcklin met zijn ‘Villa-aan-Zee’ serie al symboolzwangere landschappen. Het Dodeneiland was ook niet naar de natuur geschilderd, maar verzonnen. Of toch niet helemaal. Helgoland met zijn granietrotsen stond model. En die vreemde combinatie met zuidelijke cypressen kwam van Italiaanse begraafplaatsen.
De door de dood geobsedeerde Keizerin Elisabeth van Oostenrijk had het schilderij wel willen hebben, toen ze de reproducties zag. Ze kocht andere symbolistische landschappen van Böcklin, zoals een ‘Villa aan Zee’, dat hetzelfde gevoel uitdrukt. Daarop herkennen we het Achilleion op Korfu, het paleis van Elisabeth, gevangen in de diepe schaduwen van zwart vlammende cypressen.