Hendrik Willem Mesdag: ‘De Mottenberg. Voormalige Zuiderscheepshelling’ (1875) Copyright: Groninger Museum
In een van de bovenzalen van het Groninger Museum, dat tijdelijk in het oude gebouw aan de Praediniussingel is ondergebracht, hangt dit schilderij. Het werd in 1875 geschilderd door Hendrik Willem Mesdag (1831-1915), die we toch vooral kennen van zijn Scheveningse stranden en bomschuiten op een gouden zee in de avondzon. Het heet ‘Mottenberg. Voormalige Zuiderscheepshelling’ en het gaat om een stukje Groningen dat er nu heel anders uitziet.
Het is hartje winter, het vriest dat het kraakt. Eén schip ligt in een botenhuis, de andere op de helling. Op de achtergrond zien we van die typisch oude Groninger straten met kleine huisjes, waarvan er in de oude binnenstad hier en daar nog wel wat te vinden zijn. Die worden nu naar tevredenheid bewoond door studenten, maar in 1875 huisden er doorgaans grote gezinnen in, die kampten met armoede en ziekte. De stad lijkt in een winterslaap gedompeld te zijn. Het is een bevroren veste, een prachtig onderwerp voor een schilder.
Het tafereel doet denken aan een ander schilderij van Mesdag: ‘Visbanken aan het Hoge der A’ uit ongeveer dezelfde tijd. Zijn ouderlijk huis stond aan het Hoge der A. Van daaruit zag je het bolwerk van het Noorderplantsoen dat weldra gesloopt zou worden, behalve een deel dat de diepe armoede en vervuiling van de sloppenwijken rond de Grote Rozenstraat aan het oog moest onttrekken. Van zijn jeugd aan het Hoge der A kwam Mesdags liefde voor schepen vandaan.
De Mottenberg was het buurtje waar het Oude Groninger Museum in 1894 werd gebouwd. Het bevroren water op het schilderij is de A; we kijken naar de oever bij de Zuiderkuipen waar een scheepshelling lag.
In 1875 wist de stad niet waar het met de lijders aan pokken, roodvonk, tyfus en mazelen naar toe moest. De nieuwe Besmettelijke Ziektewet vereiste dat ze moesten worden geïsoleerd van de rest van de bevolking. Daartoe werden er enkele barakken gebouwd op de plek waar nu het museum staat. Het hele buurtje rond de Museumstraat en de Ganzevoortsingel, van Zuiderkuipen tot waar de Drentse A de verdedigingsgracht kruist, heette De Mottenberg vanwege de stank en de vervuiling, de mottigheid. In 1902 werd De Mottenberg afgebroken. Je kon toch moeilijk een museum bezoeken als je eerst door zo’n buurtje moest.
Opzet of niet, het schilderij hangt precies op de plek waar het geschilderd is. Wat het laat zien was zoals het er in Mesdags tijd buiten op de begane grond uitzag. Schilderachtig, zoals alle ellende en armoe.
‘100 jaar verzamelen (1894-1994)’. Oude Groninger Museum, Praediniussingel 59. Open: di t/m zo 10-17 uur. T/m 5 september.