Jan Mankes: ‘Sneeuwlandschap met sloot’(1913) olieverf op doek (31,5x43cm)
Copyright: Museum Belvédère
Het bijzondere van sneeuw is, dat het de beweging van de tijd stilzet. Zodra er een pak sneeuw is gevallen, zijn de geluiden verstomd en de tekenen van de tijd verdwenen. Vooral op het platteland. Je kijkt uit het raam en je denkt: zo zag de wereld er altijd al uit. Onveranderd. Jan Mankes (1889-1920) schilderde dit ‘Sneeuwlandschap met sloot’ in 1913, in de buurt van De Knipe. Het ademt een stilte die zich over zijn hele oeuvre lijkt uit te strekken. Dat komt omdat niets in zijn taferelen de rust verstoort. Het is een tijdloosheid die op zichzelf weer gedateerd aandoet – je ziet onmiddellijk dat het niet in deze tijd geschilderd is.
De illusie van een Jan Mankese werkelijkheid wordt niet gehinderd door een zichtbare penseelstreek. Ook dit sneeuwlandschap lijkt nauwelijks geschilderd. Het is een abstract schilderij met afwisselend blauwe en witte horizontale banen. Meer was er niet nodig geweest. Ook dan was het een prachtig schilderij geweest met laagjes verf die door andere laagjes schemeren. Zoals je in dik ijs de donkere plekken en luchtbellen kunt zien. Jan Mankes wilde echter geen abstract schilderij maken. Het landschap was van zichzelf abstract. Dus schilderde hij wat er nog meer te zien was, een paar molens, bomen, oppers, wat oevergras, een troep kraaien. Of beter gezegd, hij tekende die met zijn penseel. Jan Mankes tekende met zijn penselen meer dan dat hij schilderde.
Dit sneeuwlandschap bezit dezelfde gelaagde tijd als het ijs op die sloot. De eeuwigheid van de besneeuwde velden en van de witte en blauwe banen en tegelijk de tijdelijkheid in die details van oppers en bomenrij en molens. Want die molens zijn er bijvoorbeeld allang niet meer.
Maar juist op deze plek rijst de tijd boven de roerloosheid uit. Want hier bij De Knipe zie je, zelfs als alles onder de sneeuw verborgen ligt, het eigentijdse gebouw van Museum Belvédère, dat daar als een zwart ruimteschip geland lijkt te zijn. Dat museum heeft het bijna een eeuw oude ‘Sneeuwlandschap met sloot’ van Jan Mankes vorige week verworven. Daar is het thuisgekomen, bij ander werk van Jan Mankes. Want als je sneller dan de tijd reist, komt je op hetzelfde punt weer uit.