Atanas Sutkus: ‘Marathon in Vilnius’ (1959) Copyright: artnet.com
Onder de vrouw die zich zover mogelijk uit het raam rekt om zoveel mogelijk te zien van de passerende hardlopers, bevindt zich de diepte van de Universiteitstraat in Vilnius. De foto is op de cover van ‘Baltische zielen’ van Jan Brokken uit 2010 afgedrukt. De fotograaf zette zijn camera een beetje scheef, zodat het is of de wereld bezig is te kantelen.
De Litouwse fotopionier Antanas Sutkus (1939) maakte deze foto in 1959. Toen leefde Litouwen en een stad als Vilnius onder de Sovjet-dictatuur. In de foto daveren nog de echo’s van oorlogse verschrikkingen. Daar helpt geen zonlicht aan. Door de zon worden de schaduwen juist dieper. In de huizen van de straat kun je nog steeds de kogelgaten tellen. Met zijn foto’s vertelt Sutkus al decennia lang het verhaal van zijn land.
Schrijver Jan Brokken reisde door de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen, door werelden waar we niets van afweten. Waarvan we bijna vergeten dat ze bestaan en die ook bijna niet meer bestaan zouden hebben als de Duitsers en de Russen nog langer hun terreur hadden uitgeoefend. Ze beperkten zich hoofdzakelijk tot het joodse deel van de bevolking om die zo grondig mogelijk uit te roeien. Nee, het boek van Jan Brokken maakt niet altijd vrolijk. Zijn observaties ter plekke zijn met de gewelddadige geschiedenis van deze landen verweven.
Maar sinds de Estlandse componist Arvo Pärt in het Westen populair is geworden heeft Estland voor ons in ieder geval een klank gekregen. Dat is een spirituele, religieuze, geheimzinnige klank. Oude muziek verpakt in een modern idioom. Arvo Pärt is wel verweten dat hij louter filmmuziek schrijft, maar Jan Brokken maakt in zijn hoofdstuk over de Estlandse componist duidelijk dat het veel gecompliceerder ligt. In 1959 toen Antanas Sutkus zijn ‘Marathonfoto’ maakte, studeerde Pärt compositie aan het conservatorium van Tallinn bij Heino Eller met wie hij op de foto staat. Die foto zien we terug in ‘Baltische Zielen’.
Koor en orkest van Estland voeren o.l.v. Daniel Reuss muziek van Arvo Pärt uit op 18 februari in De Oosterpoort in Groningen, aanvang 20.15 uur. Om 19.00 uur wordt de schrijver Jan Brokken door Eric Bos geïnterviewd.