Varvara Stepanova: Textielontwerp (ca 1923-1924)
copyright: 2013 – Groninger Museum
In een vitrine van het Groninger Museum liggen enkele lapjes stof. Je bent geneigd er aan voorbij te lopen, omdat de schilderijen om je heen ook aandacht vragen. Ze werden gemaakt door Russische vrouwelijker kunstenaars die de grote veranderingen in de kunst met eigen handen mee vorm gaven, tussen 1907 en 1934.
Het is interessant om te zien waarin vrouwelijke kunstenaars verschillen van mannelijke. Meestal zijn dat de onderwerpen. Maar hier gaat het om lapjes stof. Niet zomaar stoplapjes, maar stofontwerpen. Ze zijn van Varvara Stepanova (1894-1958). In een land waar alles moet veranderen, de revolutie door de straten spookt en de gewoonste mensen zomaar dictator kunnen worden, ligt het voor de hand dat ook in de kunst gezocht wordt naar iets volslagen nieuws. Het constructivisme in de kunst geeft dat precies aan. Schoonheid, academische stijlen, zoete kleuren en sierlijke lijnen zijn ineens de vijanden van het volk geworden. Voortaan gaat het om rigide geometrie. Het Constructivisme is de plattegrond van de politieke en sociale revolutie.
En dan kom je de lapjes stof van Varvara Stepanova tegen. Wat is daar revolutionair aan? Dat zie je meteen als je weet welke stoffen er voor die tijd gemaakt werden. Stepanova wist met de eenvoudigste ideeën het grootste effect te bereiken. Steeds zijn het twee kleuren die met elkaar converseren, elkaar bestrijden of als bliksemschichten heen en weer schieten. Altijd beweging. Soms rustige, dan weer snelle of agressieve. Ze hanteerde kunstvreemde materialen en collage-technieken, maakte futuristische boekillustraties, gebruikte vaak krantenpapier als beelddrager en ontwierp voor de textieldrukkerijen van de Staat theaterkostuums en sportkleding.
De staaltjes in de vitrine zijn kleine wondertjes van revolutie door de geraffineerde manier waarop ze met geometrische vormen lyrische beweging wist te suggereren. Dat doet ze met vorm en tegenvorm, met kleur en contrast, zodat het is of details in de platte stof zich verheffen, alsof je door een vergrootglas kijkt. Op een foto in de catalogus zit Varvara Stepanova in haar atelier. Ze draagt daarop een jurk die ze zelf ontworpen heeft. Het is een stof met verticale strepen, maar die worden onderbroken door cirkels met streepjes van een andere kleur, zodat het is of die uit de stof omhoog springen. Zelfs in zwart-wit is het effect sterk. Ook als je niet beweegt, beweegt de stof uit zichzelf.
Vrouwen van de Revolutie – Rusland 1907-1934. Groninger Museum, Museumeiland 1, Groningen. Open: di t/m zo 10-17 uur. T/m 18 augustus 2013.