Bezoekers kijken naar ‘Zwart vierkant op een witte ondergrond’ (1913)
van Kazimir Malevich in het Russisch Museum in Sint Petersburg.
copyright: 2004 – www.asergeev.com/pictures
Hoe is het om naar een zwart vierkant te kijken zoals deze twee jongens doen? Niks aan te beleven, zou je denken, behalve dan dat je het in een museum tegenkomt. Dus moet het wel bijzonder zijn. In het Amsterdamse Stedelijk Museum is het nu ook te zien, maar heel anders, want hoog tegen de muur in een hoek. Het hangt ook een beetje schuin naar voren en je eerste associatie is die met een luidspreker of een monitor. In 1917, tijdens de eerste opstelling van het Zwarte Vierkant tussen ander werk van de Russische kunstenaar Kazimir Malevich (1879-1935) hing het ook zo. Zo kunnen we natuurlijk het beste beoordelen wat het Zwarte Vierkant op een witte achtergrond in 1917 met het volk deed. Het volk schrok zich een ongeluk, want het hing op dezelfde plaats waar anders altijd een heilige icoon hangt. Alsof Malevich wilde zeggen: weg met de religie. Maar eigenlijk wilde hij daarmee zijn zwarte vierkant tot een nieuwe icoon verheffen. Dat is hem gelukt. Het Zwarte Vierkant dat al in 1913 geschilderd was, dus honderd jaar geleden, werd een icoon van de Moderne kunst, van een nieuwe wereld. De Russische Revolutie bonsde in 1917 op de deur.
Toch, als je er recht voorstaat vraag je je van alles af. Waarom sta ik hier naar niks te kijken? Een schilderij waarop in het wit een zwart vierkant is afgebeeld is geen schilderij, denken we, al zijn we na Malevich veel gewend geraakt. Maar wit betekende voor Malevich kleur. En zwart? Zwart is leegte. Staan we hier een beetje naar leegte te staren? Hebben we daarvoor een entreebewijs gekocht? Maar wacht, leegte is niet niks, leegte is ruimte. Wat Malevich op zo minimaal mogelijke manier schiep is een puur romantisch kunstwerk waar je door het zwarte vierkant zomaar de eindeloze ruimte erachter binnen kunt, bij wijze van spreken. Het is geen vlak, het is een gat. Dat Zwarte Vierkant kunnen we dan ook het beste zien als een opening naar een nieuwe tijd.
‘Kazimir Malevich en de Russische avant-garde’. Stedelijk Museum, Amsterdam. Open: dagelijks 10-18 uur. T/m 2 februari 2014. Toeslag 5 euro.