Jan Mankes: ‘Slootje met overhangende dopheide’ (1914)
olieverf op doek (24,3 x 30, 3 cm) copyright: 2016 – Museum Belvédère
Het is 1914. De oorlog is uitgebroken en een paar maanden later verlooft de schilder Jan Mankes (1889-1920) zich met dominee Annie Zernike. En hij schildert deze sloot. Boven en onder deed Jan Mankes er wat dopheide bij. Het bijzondere is, we kijken van boven in de sloot. Je kunt bijna de bodem zien. Of iets wat op een bodem lijkt, deels aan het zicht onttrokken door plantengroei onder water, door het sediment van de sloot, door schaduwen en alles wat een sloot soms ondoorzichtig maakt. Jan Mankes moet er op die manier boven gehangen hebben. Wat voor wereld is zo’n sloot eigenlijk? Iets wat op een oersoep lijkt. Het is een sloot bij De Knijpe bij Heerenveen waar Jan Mankes woonde. Of iets verderop bij Oranjewoud. Zo’n intieme wereld met stilstaand water waar je aan voorbij loopt en die je alleen gaat onderzoeken als je nog een kind bent.
Een kunstenaar is een volwassen kind. Hij kijkt anders om zich heen dan een doorsnee mens. Hij ziet kleuren waar anderen die niet zien, hij ziet details die hem in vervoering kunnen brengen waar anderen hun schouders over ophalen. Zo kijkt Jan Mankes naar de werkelijkheid van een simpel slootje, maar hij ziet een spiegel. Hij ziet het raadsel dat hij voor zichzelf was. Hij schilderde niet zoals iets eruit zag, maar wie hij was. Hij schilderde de dingen zoals die zich aan je openbaren. Een openbaring opent de diepten in je eigen ziel.
Voor Jan Mankes moet de wonderlijke ondiepte van dat slootje met dopheide zo’n openbaring zijn geweest. Daarom schilderde hij geen slootje, maar het mysterie van iets dat je moeilijk kunt peilen. Zo stijgt zo’n doodgewoon slootje ineens naar een hoger niveau. Sterker nog, het is eigenlijk een abstract schilderij waardoor de sloot plotseling de aarde wordt, het hemelgewelf zich erboven verheft en de bloemen van de dopheide in sterren veranderen. Net zoals de sterren in andere schilderijen van Jan Mankes van dat geheimzinnige licht uitstralen.
Het slootje van Jan Mankes is onlangs verworven door Museum Belvédère bij Heerenveen waar het is tentoongesteld.