Lubomyr Melnyk. Foto: Tonje Thilesen
In dit nieuwe jaar 2017 presenteert festival Noorderzon in Groningen alvast iets bijzonders. Muziek, magie en circusact in één, precies volgens de formule van het festival. In augustus treedt in de Lutherse kerk de 68-jarige Oekraïense pianist Lubomyr Melnyk op met eigen composities.
De superlatieven zijn niet van de lucht. Volgens de organisatoren ontwikkelde Melnyk, uiterlijk een kruising tussen Dostojewski, Arvo Pärt en Raspoetin, ‘een totaal nieuwe muziekvorm voor de piano, die hij ‘continuous music’ noemt (…) met een techniek waarbij de toetsen van de piano in zo’n razend tempo bespeeld worden dat ze een continue stroom aan geluid creëren.’ De werken op zijn album Illirion ‘laten de schoonheid, magie en complexiteit van zijn muziek in al haar facetten zien (sic)’ ‘Een unieke kans om een meester aan het werk te zien.’ Aldus de ronkende wervingsteksten die het publik naar Noorderzon moeten halen.
Dat willen we natuurlijk horen. Je zou immers denken dat we al heel vaak meesters aan het werk hebben gezien en gehoord, niets bijzonders in deze tijd van topmusici op elke gebied. Dus zo uniek is die kans niet. Maar goed, blijft over een totaal nieuwe muziekvorm voor de piano, razendsnel bespeeld. Dat klinkt naar een circusact. Maar wat zou die totaal nieuwe muziekvorm zijn? Arpeggio’s, zo blijkt.
Lubomyr Melnyk is een geoefende arpeggio-speler. Breeduit, zoals we dat wel van de muziek van Liszt kennen, grijpen zijn handen in de toetsen en produceren een muur aan kabbelende klanken in een akkoordenschema zoals we dat wel van Einaudi kennen, van alle pianisten die geen spannende harmonieën en bijzondere melodieën produceren, maar louter lekkere klank waar ze een heel eind mee komen, zoals de immense populariteit van Einaudi en vergelijkbare musici bewijst. Satie, waar zulke muziek oorspronkelijk op geënt is, was een ware meester als het gaat om verrassing, humor, inventiviteit en vernieuwing. Dat is Melnyk allemaal niet. Hij imponeert zijn luisteraars met zijn klankmuur, het razendsnelle spelen valt wel mee. Het pedaal bindt alles samen. Hij produceert continu klank, dat met al z’n consonanten aanvankelijk snel gaat vervelen, tot de muziek begint te versnellen. Pianistisch niet heel bijzonder, maar het werkt wel.
Interessant begint het te worden op het moment dat er minimal music ontstaat, als toonblokken langs elkaar heen gaan schuiven. Echt consequent is Melnyk daar niet in, hij speelt slordig, het hapert hier en daar, een begin van minimal zet niet door, komt af en toe toch weer voorbij. Het balanceert van het een naar het ander. Pianistisch gezien is het in zekere zin virtuoos, maar muzikaal gezien niet heel bijzonder. Echte minimal music is stukken interessanter van vorm en opbouw en vooral: magischer en meer trance opwekkend. Bij Melnyk ligt kitsch voortdurend op de loer. De muzikale magiër laat zich, hoe lang het ook duurt, maar niet horen. De zogenaamde ‘totaal nieuwe muziekvorm’ is niets meer of minder dan het behendig produceren van een waterval van arpeggio’s.
Melnyk ziet zijn muziek als ‘balsem voor de ziel van de moderne mens.’ Maar dat geldt voor de meeste muziek. Dat de organisatie van Noorderzon deze muziek beschouwt als magisch en complex, als iets totaal nieuws, zegt iets over het gebrek aan inzicht in en kennis van de geweldige pianomuziekcultuur en uitvoeringspraktijk waar we al eeuwen over beschikken. Is Lubomyr Melnyk dan een oplichter? Natuurlijk niet, hij kan er tenslotte ook niets aan doen dat anderen hem lanceren als het muziekgenie aller tijden.