Johan Dijkstra: ‘Duivelsrad’ (ca. 1927), kleurenets, aquatint en drogenaald.
Copyright: Stichting Johan Dijkstra, Groningen
Het is Mei-kermis in Groningen. We zitten hoog op een tribune in een soort circustent. De lampen in de nok belichten wat je een piste zou kunnen noemen. Daar draait een schijf en daarop zitten mensen die proberen er niet vanaf te glijden. Het zijn zij of de middelpuntvliedende krachten die winnen. Gelach en gegil. De uitbater laat de schijf nog wat harder draaien. Spanning, leedvermaak, satanisch genoegen. Niet voor niets heet deze attractie Duivelsrad.
We kijken naar een prachtige kleurenets waarop dat allemaal is vastgelegd. Ploegkunstenaar Johan Dijkstra (1896-1978) heeft er rond 1927 voor gezorgd dat onze aandacht meteen naar het Duivelsrad wordt getrokken, naar die kleine figuurtjes die we daar zien spartelen. De gele lampen erboven vormen een spannende herhaling van de gele lichtcirkel. Krachtige complementaire kleuren. Hier is kleur tevens licht geworden.
Alles wat draait hoort op een kermis thuis. Van het Rad van Fortuin tot en met het Duivelsrad, de draai- en zweefmolens, de rupsbaan, het reuzenrad en de centrifuge waar de suikerspin uit getrokken wordt. Een draaiend rad is het symbool van het leven, we draaien een tijdje mee, tot onze tijd er op zit en we vanzelf naar de kant glijden. De een vroeg, de ander laat. Op het Duivelsrad voelt het ook werkelijk alsof een onzichtbare hand ons van de schijf trekt. De duivel, het kan niet anders.
Zo’n Duivelsrad zie je tegenwoordig niet meer op onze kermissen. Net zo min als een rotor, een grote centrifuge waar je met z’n allen tegen de wand blijft ‘plakken’. Een Duivelsrad is spannender. Als we dat willen ervaren, moeten we naar het Oktoberbierfest in München, daar is het ook nu nog een van de meest populaire kermisattracties.
Deze voorstelling van een enerverend kermisgebeuren uit de tijd van Dijkstra, is te zien op een prachtige grafiektentoonstelling in het Grafisch Museum Groningen. In totaal zien we daar zo’n zeventig etsen, litho’s, hout- en linoleumsneden van elf Ploegkunstenaars als Jan Wiegers, Johan Dijkstra, Jan G. Jordens, Jan Altink, Alida Pott, George Martens, Jan van der Zee, Wobbe Alkema, Ekke Kleima, Johan Faber en H.N. Werkman. Dit is het laatste weekend ‘Honderd jaar De Ploeg, 1918-2018.’ Daarna verdwijnt alles weer in de kast, de depots, de privéverzamelingen en uit onze aandacht. Tot het jaar 2068. Maar dan weet echt niemand meer wat een Duivelsrad was.
Capriolen in grafiek. De Ploeg 1918-1928 GRID Grafische Museum Groningen. Sint Jansstraat 2. Open: di t/m zo 10-17 uur. T/m 4 november 2018. info@gridgroningen.nl