Caravaggio: ‘Narciso’ (1599) olieverf op doek (112×97 cm).
Copyright: Wikimedia Commons
Hier zien we Narcissus. Hij kijkt in het water, wordt verliefd op zijn spiegelbeeld, kwijnt weg en verander in een narcis. Een overbekend verhaal, nog steeds. Eigenliefde werd een begrip. Het inspireerde de Italiaanse kunstenaar Caravaggio om dat verhaal in 1599 te schilderen. Waar haalde hij het vandaan? Van de Metamorfosen, ‘veranderingen’, een bundel met door de Latijnse schrijver Ovidius herschreven Griekse mythes die daardoor onsterfelijk werden. In de westerse kunst zijn de Metamorfosen al tweeduizend jaar niet weg te denken. Ze werden op muziek gezet, voedden schrijvers en toneelschrijvers, inpireerden de schilders en de cineasten, inclusief de Netflix-series in onze tijd. Het zijn vooral de lichtvoetigheid, de speelsheid, de pikanterie en de tegenstrijdigheden van deze mythologische vertellingen die ze onsterfelijk hebben gemaakt.
Niet alleen de metamorfose van Narcissus, ook die van Daphne die in een boom verandert, of de gedaanteverwisselingen van Zeus in een wolk, een arend of een stier om mooie nimfen te verleiden. Zo veranderde hij zichzelf in de godin Artemis die haar metgezellin Calisto verkracht en dan in een beer verandert. De zeenimf Thetis, moeder van de held Achilles, die naargelang de omstandigheden verandert in een zeemonster, een leeuw, een slang. We kunnen ons ergeren aan of lachen om de Griekse goden die worstelen met hun al te menselijke zwakheden. Het gaat ook om me@too en machtsmisbruik.
De veranderingen zorgen ervoor dat niets vaststaat, dat alles vloeit en beweegt en, zoals we dat kennen uit horror- en fantasyfilms, van substantie of van aard kan wijzigen. Antiek? Welnee. Om een recent voorbeeld te noemen, kunstenaar Wia van Dijk ontwierp in 2006 nog de goudkleurige uilen van de godin Pallas Athene in het timpaan van het Harmoniegebouw in Groningen.
In de Lutherse kerk in Groningen treedt op 10 februari het ensemble La Primavera op met een Italiaans programma waarin een aantal Metamorfosen niet alleen te horen zijn, maar ook te zien.
‘Narciso’ heet het warmbloedige programma, geïnspireerd op het gelijknamige schilderij van Caravaggio. Achter de musici worden ook de betreffende schilderijen van andere 17de-eeuwse schilders, onder wie Titiaan, Veronese, Rubens, Giordano en Salvator Rosa, geprojecteerd.
Het concert, met vroeg-barokke muziek van Cavalli, Gagliano, Rossi, Falconieri, Scarlatti en anderen brengt de Metamorfosen tot klinken. Zo nemen Ovidius’ gezongen gedichten over Dafne, Callisto, Hercules, Ariadne, Orpheus en Euridice gedurende het concert de gedaante aan van zang, muziek en schilderkunst.
Ensemble La Primavera: ‘Narciso’. Anabela Marcos, sopraan; Noyuri Hazama, viool; Regina Albanez, theorbe; Maaike Boekholt, viola da gamba. Lutherse Kerk, Groningen. 10 februari, aanvang 15.00 uur. www.musicaantiquanova.nl