Helen Verhoeven: ‘Dick Pic / Nice Yard Little Man (2019) olieverf op paneel, keramische lijst (46x68cm). Copyright: 2019 – Helen Verhoeven
De eerste kennismaking met ‘Schatkamer’, de tentoonstelling met voorwerpen uit 25.000 jaar kunstgeschiedenis in de jubilerende Amsterdamse Hermitage is een verrassing. Het begint heel subtiel met een heel klein naakt vrouwenbeeldje in een vitrine, de Venus van Kostjonki, familie van de Venus van Willendorf. Het is het oudste object op de tentoonstelling, die eigenlijk meer een installatie is en je meeneemt langs voorwerpen die vooral de macht en decadentie van de Russische adel etaleerden. Zo loop je enigszins gespleten langs alle pracht en praal. Wat is de prijs van schoonheid?
In de belendende gang van de Hermitage bevindt zich een andere installatie, met schilderijen, neonwerk, stopmotion-film, textiel, keramiek, sculpturen en glas-in-lood van Helen Verhoeven (Leiden, 1974). Haar expositie is een reactie op Schatkamer en draagt dezelfde naam, maar dan verhaspeld tot ‘Schamerkat’ wat associaties wekt met begrippen als schaamte, schemer, duisternis. Het uitgangspunt was de naakte Venus van Kostjonki, die oervorm van vruchtbaarheid en seksualiteit. Dat, en de relatie tussen man en vrouw, het moederschap, schoonheid, geweld en de dood, zijn de terugkerende thema’s in haar figuratieve en geasbtraheerde oeuvre. Aan de ABN-AMRO Kunstprijs die ze vorig jaar won, was deze expositie in de Hermitage verbonden.
Wie haar oeuvre kent, weet dat Verhoeven heel associatief werkt en daarbij niets uit de weg gaat. Je hoeft dus niet verbaasd te zijn dat Schamerkat tamelijk confronterend is. In veel objecten en schilderijen speelt het mannelijk geslacht een belangrijke rol, zoals in de broekjes in een vitrine die het misbruik van jonge kinderen aan de kaak stelt. Of een schilderij waarop vier naakte mannen met hun plasorgaan een vuurtje proberen te doven. Alles in Verhoevens onschuldig geabstraheerde stijl. Hilarisch is ook de zwart-wit stop-motionfilm van een vrouw die penissen ontvangt, zwanger wordt en dan haar vrucht uitbraakt. En de in klei gebakken en met edelstenen versierde fallussen in een vitrine waarbij je voor je het beseft de mooiste staat uit te kiezen.
Zoals gewoonlijk in haar werk krijgen naakt, seksualiteit en brutaliteit een humoristische ondertoon en is het niet direct iets dat om censuur vraagt. Net zoals het goud, de sieraden en de oorlogspaarden in Schatkamer, staan de voorwerpen in Schamerkat voor macht, onderdrukking en geweld. Maar de vrolijkheid en nonchalance waarmee Verhoeven ons daarmee confronteert, werkt meestal geruststellend. Met een vrijmoedig enthousiasme stelt ze zulke zaken aan de orde.
Helen Verhoeven ‘Schamerkat’ (ABN-AMRO Art Award) is in de Amsterdamse Hermitage te zien t/m 5 januari. ‘Schatkamer’, Hermitage tot 25 augustus. www.hermitage.nl
In Circl.ART, de kunstprojectruimte van de ABN AMRO is een tweede presentatie van Verhoeven: ‘Eleven Women’. T/m 23 mei 2019. Open: ma t/m vrij 8–22 uur. www.circl.nl