De Quay Brothers: Scène uit ‘The Comb (From the Museums of Sleep’’ (1990)
copyrights: 2014 – EYE, Filmmuseum
Een kijkavontuur dat ons wegrukt vanachter onze computers, iPads, televisietoestellen en smartphones. Terug naar de bioscoop op z’n best. Omdat Images in Groningen, in tegenstelling tot het voormalige Liga 68, nooit iets bijzonders laat zien op filmhistorisch gebied, moeten we voor het echte kijkavontuur uitwijken naar het filmmuseum Eye in Amsterdam. Daar besef je weer dat film, net als Onze Lieve Heer, het enige medium is waarin de doden tot leven kunnen worden gewekt, te beginnen met The Haunted House uit 1897 van filmpionier George Meliès. De ultieme illusie. Kermis en kunst.
In de grote zaal van Eye zitten we daar middenin. Zoals de poppenkop op deze foto. Een antieke pop van gebarsten porselein die een ijzeren ladder beklimt. In Eye knetteren en flakkeren de films van de Amerikaanse gebroeders Stephen en Timothy Quay (1947 – Pennsylvania), een identieke tweeling die op hun eerste dag op de kunstacademie geconfronteerd werden met een tentoonstelling met Poolse affiches. Daardoor kwamen ze in aanraking met de wonderlijke Oost-Europese beeldcultuur, geworteld in oude legendes, literatuur, opera en schilderkunst. Eén van die Poolse affiche-ontwerpers was Walerian Borowczyk (1923-2006), een naam die de oudere filmhuisbezoeker in het geheugen gegrift staat als maker van groezelig fantastische, erotische films. In één ervan, Goto, l’ile d’amour uit 1968 komt een scène voor waarin op verschillende niveau’s losse badkuipen staan waarin jonge vrouwen zich tegelijk baden in een oud Pools badhuis met uitgeslagen muren waar kleine jongens af- en aanrennen met emmers heet en koud water. Een surrealistische scène, een verloren romantisch realisme die meer Poolse werkelijkheid laat zien en voelen dan een eigentijdse documentaire.
Dat soort beelden met zo’n typisch Oost-Europese, vooroorlogse sfeer bracht de gebroeders Quay er toe dergelijke scènes uit te bouwen tot poppenanimatiefilms en kijkdozen waarvan de inhoud doet denken aan bevroren sprookjes. In de tentoonstelling, in een verduisterde zaal met tientallen bizarre, geprojecteerde beelden en flarden muziek van de Tsjechische componist Leoš Janáček, lopen we tussen vitrines met schedels, het skelet van een Siamese tweeling of een opengesneden hand, gedrenkt in formaline. Restanten van een verdwenen wereld, van een schurende werkelijkheid die fascineert en afstoot. Film pur sang.
The Quay Brothers’ Universum. Eye Filmmuseum, IJ-promenade 1, Amsterdam. Open: 11-18 uur. T/m 9 maart 2014.