Scène uit Rashomon van Akira Kurosawa:
De vrouw beweert dat ze haar man smeekte haar na de verkrachting te doden.
Copyright: blog.ricecracker.net
Dit is een scène uit de film ‘Rashomon’ van Akira Kurosawa uit 1950, één van de grootste filmhuishits in het Westen in de jaren ’70. Rashomon speelt zich in een verlaten Japanse streek af, in de buurt van een vervallen stad, zo laten de openingsbeelden ons zien. Een houthakker zit onder een lekkend tempeldak verdwaasd te mompelen. Wat hij drie dagen eerder heeft meegemaakt, heeft hem diep geschokt. In het bos vond hij een touw, een helm, een amulet en tenslotte het lijk van een vermoorde samoerai. Hij vertelt zijn verhaal aan de rechter. Wat hij niet vertelt, is dat hij het mes van de samoerai heeft weggenomen. Het blijkt dat ook een priester en een bandiet op de plek van de misdaad zijn geweest. De priester had de samoerai en zijn gesluierde vrouw te paard nog ontmoet, terwijl zij passeerden. De bandiet geeft aan de rechter toe de man te hebben vermoord, maar ontkent de beschuldiging dat hij diens vrouw heeft verkracht. De vrouw zegt van wel.
Het merkwaardige is dat iedereen, de houthakker, de priester, de bandiet en de vrouw zich het voorval heel verschillend herinnert. Zelfs de dode samoerai die via een medium vanuit het hiernamaals over de misdaad getuigt, vertelt een ander verhaal dan de vrouw of de bandiet. Langzamerhand wordt het je als filmkijker duidelijk dat Rashomon geen ‘whodunnit’ is, maar een verhaal over de onbetrouwbaarheid van de herinnering.
Over zulke onbetrouwbare herinneringen gaat het nieuwe boek, ‘Als mijn geheugen me niet bedriegt, van de Groningse hoogleraar psychologiegeschiedenis Douwe Draaisma. Hij haalt in een hoofdstuk niet voor niets de film Rashomon aan. Wat hij ontdekte is dat sinds die film zelfs het begrip ‘Rashomoneffect’ bestaat als het gaat over de subjectiviteit van onze waarnemingen. Waarheid bestaat niet, wilde Kurosawa met zijn film zeggen. Douwe Draaisma bevestigt dat. Hij haalt nog meer bijzondere voorbeelden aan. De tijd kleurt op den duur al onze herinneringen. Zelfzuchtige motieven spelen een grote rol bij wat we ons wel of niet van iets herinneren. Zelfs een eyeopener als het boek van Douwe Draaisma kan onze herinneringen beïnvloeden, omdat we na lezing onze herinneringen misschien anders herinneren.
Douwe Draaisma: ‘Als mijn geheugen me niet bedriegt.’ 176 pag. 19,95 euro (2de druk) Historische Uitgeverij, Groningen.