Deze tekst is te lezen op de website van Art Fun Joy april 2010, www.artfunjoy.nl
Het is even schrikken. We slaan een hoek om in het zalenlabyrint van de Kunsthalle in Emden en zien een jonge naakte vrouw op een bed liggen. Op haar buik ligt ze, haar blonde haar opgestoken, het bovenlichaam steunt op haar bovenarme. Ze kijkt naar iets voor zich op het laken. Maar eigenlijk ziet ze niets. Wat ze ziet, speelt zich in haar hoofd af, gedachten, herinneringen.
Een groepje schoolkinderen schuifelt naderbij. De schrik door dat plotselinge, volwassen naakte vrouwenlichaam uit zich in gegiechel, stoere opmerkingen. Maar als de juf begint te zeggen dat deze vrouw, net als hun vader en moeder thuis onder de douche, geen kleren aanheeft, verdwijnt de onwennigheid en durven ze te kijken. Ja, het is net echt, de juf heeft gelijk. Het is zo echt dat je het wilt aanraken, dit levensgrote, levensechte beeld van beschilderd brons van de Amerikaanse kunstenaar John de Andrea (Denver, 1941). En tegelijk durf je dat niet, want ze lijkt zo echt, dat we ons misschien vergissen. Misschien is het een echte vrouw, als onderdeel van de expositie Realismus, das Abenteur der Wirklichkeit, zoals er ooit op een expositie van Peter Greenaway in Museum Boijmans van Beuningen echte naakte mensen in een vitrine stonden.
Het is net als met de ordinaire porseleinen pisbak van Marcel Duchamp toen dat in een museum kwam te staan. Was dat een echte pisbak of moesten we nu dat als kunst beschouwen, waardoor het dus meteen ook minder echt werd. Minder realisme. Hier stuiten we op het vreemde begrip ‘Realisme’ in de kunst. Daar gaat de tentoonstelling over. De kunstharsvrouw van de beeldhouwer John de Andrea heet Amber en ze is werkelijk supermooi. Een droomvrouw. We kunnen wel uren naar haar kijken en haar prachtige vormen bewonderen. Hyperrealisme wordt deze kunst genoemd. Dat is een heel vreemde en verwarrende stijlaanduiding. Het betekent dat deze vrouw realistischer zou zijn dan de realiteit. Waar op deze tentoonstelling is het Realisme dan écht Realisme? Als er een levend mens zou worden geëxposeerd? Kan een kunstmatige mens realistischer zijn dan een realistische van vlees en bloed?
In een andere zaal hangt een fotoportret van een meisje. Philip-Lorca di Corcia maakte de foto acht jaar geleden. Die is zo haarscherp, letterlijk, dat we de pukkeltjes en vlekjes en sproeten op het gezicht bijna kunnen aanraken. Het is daardoor een dermatologisch portret geworden. Schokkend van Realisme. Maar geschilderde portretten kunnen soms net zo schokkend zijn door hun echtheidsillusie. Zoals het beroemde mannenportret van de Amerikaanse schilder Chuck Close uit 1972-73, dat minstens 1 meter 60 hoog is. ‘Nat’, heet de afgebeelde man. Zijn huid ziet er echter dan echt uit, vooral door de uitvergroting. Zijn poriën lijken op waterputten, zijn groeven op uitgedroogde rivieren, zijn rimpels op bergketens. Maar we zien nog een andere structuur door het Realisme heendringen. Dat is de verftoets. Duizenden kleine verftoetsjes geven het gezicht vorm. De schok wordt nu door het omgekeerde veroorzaakt. Niet de echtheid, want het is bijna een foto, maar de ontdekking van onechtheid brengt ons van ons stuk. Dit is een kunstmatige man, niet van vlees en bloed, maar van waterverf en papier. Als het daar gaat lekken in de Kunsthalle van Emden, lost het complete gezicht van Nat zomaar op. Verfplasjes op de vloer.
Wat is echt? Wat is Realisme? Realisme gaat misschien wel over warmte. Amber is zo koud als het beschilderde brons waar ze uit bestaat. Het bijna tastbare meisjesgezicht van Philip-Lorca di Corcia heeft de temperatuur van het fotopapier. Maar de schoolkinderen die vol verbazing naar het Realisme om zich heen kijken, wat ze in het echte realisme straks buiten de Kunsthalle niet doen, zijn warme wezens. Realisme is niet een bijna echte vorm, het is geen vorm, het is warmte en nabijheid en intimiteit. Dat mist Amber, hoe verleidelijk ze daar ook supermooi ligt te wezen.
Realismus, das Abenteuer der Wirklichkeit. Kunsthalle Emden. Open: di-vr 10-17 uur, za, zo en feestdagen 11-17 uur. T/m 24 mei.
John de Andrea: ‘Amber, reclining’ (2006) Beschilderd brons.