Paul Gauguin: ‘Komen en gaan, Martinique’ (1887)
Olieverf op linnen (72,5×90 cm)
copyright: Google Art Project
Ja, en dan kom je in 1887 op Martinique en dan is alles daar anders, maar vooral ook heel erg alsof je thuis bent. De Place du Marché van Saint-Pierre op Martinique lijkt sprekend op het Place du Forum in Arles waar Van Gogh een jaar later zijn ‘Café de la nuit’ zou schilderen. Dat Saint-Pierre er zo Frans uitzag, kwam doordat de Fransen het eiland hadden veroverd. We moeten ons voorstellen wat dat voor de bewoners heeft betekend. Wij piepen al als mensen uit een andere cultuur ons land binnenkomen. We roepen dat we straks allemaal moslim moeten worden, dat we onze eigen manier van leven verliezen.
Maar wij deden dat zonder aarzeling met onze koloniën. De Fransen schreven de vrouwen van de Stille Zuidzee Franse kleren voor, verplichtten iedereen katholiek te worden, een ander leven te leiden. En werden rijk en welvarend door daar de baas te spelen.
De Franse schilder Paul Gauguin was met zijn collega en vriend Charles Laval voor vier maanden naar Martinique gegaan. Gauguin wond zich vreselijk op over alle koloniale onrechtvaardigheden. Hij zocht juist het anders zijn, het exotische en eigene van de bevolking. Laval en hij vereeuwigden in schitterende landschappen en studies van het alledaagse leven het ogenschijnlijke paradijs.
Gauguin overdreef. Hij probeerde in zijn werk iets in stand te houden dat niet meer bestond. Het eigene was allang verboden, het exotische leven verruild voor westerse waarden. Maar in Europa waar hij zijn Martinikaanse landschappen verkocht, geloofden ze hem. En, dat is de kracht van Gauguin, je raakt absoluut overtuigd door zijn overrompelende, vernieuwende schilderkunst. Zo moet het zijn geweest, denk je als je dat ziet. Dat vonden ze in Frankrijk ook. Zolang die eilandbewoners maar niet echt naar Frankrijk kwamen, geloofden ze graag in het paradijs van olieverf dat Gauguin hen toonde.
Charles Laval volgde zijn oudere vriend in alles. Soms is het werk van hem en van Gauguin niet uit elkaar te houden. Maar zijn schilderijen en tekeningen bevestigden de blik van Gauguin. Mooi om te zien hoe ze verschilden, maar ook waar hun werk overeen kwam. Dezelfde toets, identieke kleuren en onderwerpen. Martinique bepaalde de richting die Gauguin insloeg. Die van Meesterschilder van de Stille Zuidzee. Lavalle had pech. Zes jaar na zijn terugkeer in Frankrijk overleed hij aan tuberculose, 32 jaar oud.
De tentoonstelling ‘Gauguin en Laval’ op Martinique is te zien in hrt Amsterdamse Van Gogh Museum. Open: dagelijks van 9-18 uur, vr tot 21 uur. T/m 13 januari 2019.